reklama
Reklama: komunikat perswazyjny mający na celu zwrócenie uwagi na produkt, usługę, ideę lub postawę.
Encyklopedia literatury
Bajronizm
Bajronizm: zespół tendencji w literaturze romantyzmu, związanych z życiem i twórczością George’a Byrona.
Les Temps modernes
“Les Temps modernes”: wydawane od 1945 francuskie czasopismo polityczne, filozoficzne i literackie.
Absolut a literatura
Absolut a literatura: koncepcja literatury jako łącznika między światem zmysłowym i Absolutem typowa była zwłaszcza dla romantzymu.
pieśni (pieśń)
Pieśń: forma muzyczna, utwór wokalny lub wokalno-instrumentalny.
Pieśń
Pieśń: gatunek literacki, utwór liryczny związany genetycznie z muzyką.
aria
Aria: forma wokalno-instrumentalna, zwłaszcza w operze, oratorium i kantacie.
Duro Ladipo
Duro Ladipo (1931-1978): nigeryjski pisarz i reżyser, kompozytor, jeden z kluczowych ludzi teatru Afryki.
Język ladino
Język ladino: język romański używany przez Sefardyjczyków.
żywoty
Żywoty (vitae), żywot (vita): gatunek literatury biograficznej.
żurnal
Żurnal: czasopismo poświęcone modzie zawierające wykroje. Dawniej ogólna nazwa czasopism, dzienników.
żywa pagina
Żywa pagina: pagina, która zawiera nazwisko autora, tytuł dzieła lub tytuł rozdziału.
Zwischenruf
Zwischenruf (z języka niemieckiego): głośny okrzyk z sali przerywający wypowiedź publiczną, np. debatę parlamentarną.
życie literackie
Życie literackie: ogół warunków i zjawisk społecznych, które określają zjawiska literackie – zwłaszcza instytucje literackie.
Żongler
Żongler: artysta cyrkowy zajmujący się podrzucaniem przedmiotami (żonglowaniem). W średniowieczu żonglerzy – wędrowni muzykanci, poeci, deklamatorzy.
żart
Żart: zachowanie (wypowiedź) nakierowane na rozśmieszenie kogoś. Zabawa mająca na celu wywołanie efektu komicznego.
Żale
Żale: gatunek literatur staropolskiej, wyraz bólu spowodowanego nieszczęściami zewnętrznymi.
Żagary
Żagary: grupa poetycka działająca w okresie dwudziestolecia międzywojennego, zaliczana do drugiej awangardy.
Żeromszczyzna
Żeromszczyzna : naśladownictwo stylu i tendencji pisarstwa Stefana Żeromskiego.
magodia
Magodia (magoidia) Magodia (magoidia) – w teatrze starożytnej Grecji rodzaj sceny komicznej. Obejmowała ona występy mężczyzn, którzy dla wywołania efektu komicznego występowali w strojach kobiet. Stanowiła osobny podgatunek mimu, który rozkwitał w III wieku p.n.e. Cechowała ją groteskowość i obsceniczność. Magodia w teatrze starożytnej Grecji Z literatury greckiej magodie przejął następnie mim rzymski. Męscy aktorzy … Dowiedz się więcej
Ekfraza
Ekfraza: literacki, w tym zwłaszcza poetycki opis dzieła sztuki, także figura retoryczna.
De re aedificatoria – Ksiąg dziesięć o sztuce budowania
De re aedificatoria, Ksiąg dziesięć o sztuce budowania: renesansowy traktat o architekturze Leona Battisty Albertiego
Dawid
Dawid, król Izraela Dawid – król starożytnego Izraela i Judy, jedna z głównych postaci historycznych w Biblii i jedna z kluczowych postaci w dziejach kultury. Jego życie przypada na przełom X i XI wieku p.n.e., panowanie Dawida datuje się tradycyjnie na około 1012-972 p.n.e. W chrześcijaństwie Dawid stanowi typ mesjański. Zobacz też: Dawid Michała Anioła, … Dowiedz się więcej
Dante
Dante Aligheri (Alighieri): najwybitniejszy poeta literatury włoskiej i średniowiecznej, filozof, działacz polityczny.
Abominarium
Abominarium (abominaria): zbiór klątw kościelnych, średniowieczna księga z klątwami kościelnymi
Andrea Alciato
Andrea Alciato (1492-1450): włoski humanista, prawnik, autor popularnego dzieła “Emblemata”.
Leon Battista Alberti
Leon Battista Alberti : architekt i teoretyk sztuki epoki renesansu, humanista, pisarz, uczony.
Eneida
Eneida: epos Wergiliusza z I wieku p.n.e., narodowy poemat rzymski.
kabaret
Kabaret: kabaretami nazywa się dziś tak teatrzyki kabaretowe (z własnym lokalem), zespoły kabaretowe (bez stałej siedziby) i same spektakle kabaretowe.
Bai Fengxi
Bai Fengxi: chińska dramatopisarka i aktorka.
Całe życie Sabiny
“Całe życie Sabiny”: powieść psychologiczna Heleny Boguszewskiej z 1934 roku.
kabi
Kabi: wędrowny poeta i śpiewak hinduski, zwłaszcza w Bengalu, gdzie organizowano zawody śpiewacze
kontrtytuł
Kontrtytuł, tytuł zbiorowy, tytuł nadrzędny, tytuł seryjny: informacje formalne umieszczane na drugiej stronnicy książki wchodzącej w skład publikacji wielotomowych i publikacji seryjnych.
Kabalistikon
Kabalistikon (kabalistykon), cabalisticon, cabalisticum, sermo occultus: gatunek poetycki oparty na zaszyfrowanym kodzie, forma przepowiedni.
Aktorstwo
Aktorstwo, sztuka aktorska: odgrywanie przez aktorów roli w filmie i na scenie.
Jerzy Bandtkie
Jerzy Samuel Bandtkie: badacz Śląska, historyk drukarstwa, filolog i językoznawca.
Błąd stylistyczny
Błąd stylistyczny: naruszenie normy językowej w zakresie stylu.
Barwa wyrazu
Barwa wyrazu: takie nacechowanie semantyczne danego wyrazu, które wiąże się z zakresem jego użycia. Barwa ekspresywna wyrazu i barwa emocjonalna wyrazu (barwa uczuciowa wyrazu).
barbaryzm
Barbaryzm, barbaryzmy: negatywnie oceniane zapożyczenia językowe.
Arkusz
Arkusz: w poligrafii i edytorstwie miara objętości tekstu. Wyróżnia się najczęściej arkusz wydawniczy, arkusz autorski (około 40000 znaków drukarskich) i arkusz drukarski. Arkusz papieru i inne rodzaje arkuszy.
Archiwum biblioteki
Archiwum biblioteki: uporządkowany zbiór akt gromadzonych w czasie działalności biblioteki. Akta te straciły na aktualności.
Archiwum redakcyjne
Archiwum redakcyjne, archiwum czasopisma: archiwum gromadzące wycinki prasowe, archiwalne numery czasopism, fotografie itp. materiały. Zbiór materiałów, które utraciły aktualność, bieżące znaczenie, ale są istotne dla historii danego czasopisma, oraz zbiór informacji nieodzownych w bieżącej pracy redakcji czasopisma.
Archaizm
Archaizm – każdy element języka odczuwany współcześnie (w świetle obowiązujących współcześnie norm poprawnościowych) jako przestarzały, pochodzący z minionej epoki historycznej; jednostka systemu językowego, która reprezentuje stan wcześniejszy wobec innych jednostek tego systemu.
Apostrofa
Apostrofa: figura retoryczna stanowiący bezpośredni zwrot do osoby, bóstwa, upersonifikowanej idei lub przedmiotu. Zaliczana do figur myśli. Apostrofa występuje tak w przemówieniach, jak i w utworach literackich, zwłaszcza poetyckich. Termin występuje także w lingwistyce.
Apla
Apla: w poligrafii – płaszczyzna w całości zadrukowana jednym kolorem, nierastrowana (bez punktów rastrowych). Efektem jest jednolita powierzchnia druku. W sztukach plastycznych – część rysunku (kreskowego) lub część obrazu (półtonowego) pokryta jednolitym – najczęściej ciemnym – kolorem.
Antykwa
Antykwa, określana także terminem pismo humanistyczne, niekiedy łacinka: krój pisma powstały w XV wieku, przechodzący różne fazy rozwojowe (przede wszystkim antykwa renesansowa, antykwa barokowa i antykwa klasycystyczna), nawiązujący do pisma rzymskiego. Do dziś stanowi dominujący typ pism drukarskich.
Antonomazja
Antonomazja, także pronominatio: nazwa dwóch zbliżonych figur retorycznych i środków stylistycznych: użycie imienia znanej postaci jako nazwy pewnego typu, względnie odwrotnie – użycie epitetu lub peryfrazy zamiast imienia własnego.
Antonim
Antonim: antonimy to pary wyrazów (względnie wyrażeń), których znaczenie jest przeciwstawne.
Analiza zawartości
Analiza zawartości: analiza zawartości mediów, analiza zawartości przekazu, analiza zawartości prasy. Empiryczna metoda badania zawartości (treści) przekazu.
Dyskurs
Dyskurs: każdy komunikat dłuższy niż zdanie. Dyskurs jest przedmiotem zainteresowania filozofów i badaczy kultury (postmodernizm, poststrukturalizm) oraz językoznawców.
Anakolut
Anakolut: figura retoryczna i konstrukcja składniowa o charakterze błędu językowego (zdanie o wadliwej konstrukcji).
Aktualność
Aktualność: jedna z cech prasy. Także w filozofii (istnienie aktualne, akt). Ogólnie: to co teraźniejsze, bieżące.
Agenda setting
Agenda setting (teoria agenda-setting, agenda-setting theory): paradygmat w dziedzinie teorii mediów i teorii komunikacji
Agencja prasowa
Agencja prasowa: wyspecjalizowana instytucja zajmująca się gromadzeniem informacji, opracowywaniem ich oraz dystrybucją.
Akumulacja efektów minimalnych
Akumulacja efektów minimalnych: zbiorczy wpływ drobnych bodźców dostarczanych odbiorcy komunikatu przez długi czas.
Agencja informacyjna
Agencja informacyjna: wyspecjalizowana instytucja, która zajmują się zbieraniem i opracowywaniem informacji bieżących.
Dygresja
Dygresja – w retoryce jeden z chwytów retorycznych – chwilowe odejście od głównego toku myślowego. W literaturze technika narracyjna – chwilowe odejście od głównego toku narracji.
Asteizm
Asteizm, także urbanitas: figura retoryczna – lekki, dowcipny zwrot stanowiący popis zręczności krasomówczej lub konwersacyjnej.
Afganistanizm
Afganistanizm: powstrzymanie się od komentowania przez dziennikarzy problemów bliskich odbiorcom, komentowanie spraw odległych.
Benedykt z Poznania
Bendedykt z Poznania, Benedykt Sterneberg: polski kronikarz.
Adres czytelniczy
Adres czytelniczy: kategorie demograficzne i grupy społeczne, które stanowią zamierzoną publiczność danego kanału przekazu.
Artykuł polemiczny
Artykuł polemiczny: artykuł prasowy, który powstał pod wpływem innego tekstu i stanowi dyskusję z nim.
Apoteoza
Apoteoza – uznanie istoty ludzkiej za istotę boską.
Antyklimaks
Antyklimaks: zniweczenie efektu retorycznego lub poetyckiego poprzez nagłe obniżenie napięcia. Także synonim terminu “gradacja opadająca”, “antygradacja”. Antyklimaks w filmie.
Antybohater
Antybohater: kategoria kulturowa, zwłaszcza w filmie i literaturze. “Bohater życia codziennego”, pozbawiony heroiczności.
Antropopatia
Antropopatia: odmiana antropomorfizacji. Przypisanie ludzkich uczuć przedmiotom.
Antropomorfizacja
Antropomorfizacja: figura retoryczna i środek stylistyczny, przypisanie cech ludzkich przedmiotom ożywionym lub nieożywionym.
Antologia
Antologia: publikacja zawierająca wybór utworów, fragmentów utworów lub sentencji, przy czym utwory te ukazały się już uprzednio.
Animizacja
Animizacja, także ożywienie: figura retoryczna i środek stylistyczny; odmiana metafory polegająca na nadaniu atrybutów (cech) istot żywych przedmiotom nieożywionym.
Analizy Arcydzieł Filmu Fabularnego
“Analizy Arcydzieł Filmu Fabularnego. Sylwetki artystyczne mistrzów kina”: seria wydawnicza, Grzegorz Królikiewicz.
Adaptacja filmowa
Adaptacja filmowa: przystosowanie utworu (literackiego) do języka i środków wyrazu filmu.
Abe Lincoln in Illinois
Abe Lincoln in Illinois: dramat amerykańskiego pisarza Roberta E. Sherwooda z 1938 roku, nagrodzony nagrodą Pulitzera.
Aukcja książek
Aukcja książek, aukcja bibliofilska – rodzaj aukcji antykwarycznej; aukcja, a więc publiczna sprzedaż za pomocą licytacji, która obejmuje książki i inne materiały pisane i drukowane, takie jak czasopisma, rękopisy, nuty, mapy i ryciny, archiwalia.
Asteronim
Asteronim: forma pseudonimu i kryptogramu, ukrycie liter wyrazu za pomocą gwiazdek, asterysków.
Askryptor
Askryptor, nondeskrypytor, niedeskryptor: odpowiednik słowny deskryptora. Askryptory stosowane są w systemach informacyjno-wyszukiwawczych, zwłaszcza w tezaurusach.
Archiwistyka
Archiwistyka: nauka o archiwach i całokształt działalności, której przedmiotem są archiwa i materiały archiwalne.
Aldyny
Aldyny, aldyna, aldy: cenne renesansowe druki z oficyny Aldusa Manutiusa (Aldo Manuzio), także krój czcionek.
Miary alcejskie
Miary alcejskie: trzy miary wprowadzone przez Alkajosa, elementy strofy alcejskiej, przynależące do miar eolskich.
Strofa alcejska
Strofa alcejska: strofa w starożytnej poezji iloczasowej i w poezji późniejszej. Wprowadzona przez Alkajosa, ulubiona przez Horacego.
Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne
Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne: czasopismo naukowe wydawane od 1959 przez KUL, poświęcone archiwistyce, muzeom i bibliotekom kościelnym.
Archiwalia
Archiwalia (zasób archiwalny): materiały przeznaczone do przechowywania w archiwum, zwłaszcza dokumenty urzędowe i instytucjonalne.
Appendix
Appendix, apendyks: dodatek, objaśnienie lub uzupełnienie do publikacji swobodnie poszerzający jej treść.
Appelativum
Appellativum (appellativum), apellativum (apellativa): pseudonim utworzony od imienia pospolitego (nazwy pospolitej), także samp imię pospolite.
Aparat mikrofilmowy
Aparat mikrofilmowy: aparat do tworzenia mikrofilmów, zwłaszcza kopii książek w bibliotekach i dokumentów w archiwach.
Antydatowanie
Antydatowanie, antedatowanie: opatrywanie dokumentu lub publikacji datą wcześniejszą, niż rzeczywista.
Anonim
Anonim: tekst (utwór) nieznanego autorstwa, autor nieznanego imienia lub nieustalony, anonimowy list (donos).
Ankieta czytelnicza
Ankieta czytelnicza: kwestionariusz z pytaniami skierowanymi do czytelników, w formie naukowej, popularnej lub pedagogicznej.
Aneks
Aneks, aneksy: zespół dołączonej do publikacji dokumentacji, także wszelkiego rodzaju części uzupełniające dzieło.
Ananim
Ananim: rodzaj pseudonimu, odwrócenie kolejności liter imienia lub nazwiska autora.
Analiza omawiająca
Analiza omawiająca, abstrakt omawiający, analiza dokumentacyjna omawiająca: rodzaj analizy dokumentacyjnej, ze szczegółowym przedstawieniem cech relewantnych dokumentu.
Analiza dokumentacyjna
Analiza dokumentacyjna, abstrakt: rodzaj adnotacji treściowej, dokładne i zwięzłe omówienie treści dokumentu.
Akcydensy
Akcydensy: drobne druki okolicznościowe i użytkowe.
Akcesja
Akcesja: przyjmowanie i rejestracja zbiorów bibliotecznych.
Bajka
Bajka (literacka, ezopowa) – krótki utwór narracyjny pisany wierszem, rzadziej prozą, którego bohaterami są zwierzęta i ludzie (także rośliny lub przedmioty). Zawiera morał – pouczenie moralne.
Afisz
Afisz: druk ulotny przeznaczony do celów informacyjnych i reklamowych.
Blankiet listowy
Blankiet listowy: formularz, na którym występują stałe nadruki.
Bifolium
Bifoilum, bifolia: arkusz złożony na pół, co daje dwie karty i cztery stronice.
Alegoria
Alegoria: motyw, znak, który ma dwa znaczenia, znaczenie dosłowne i znaczenie ukryte. Figura retoryczna stanowiąca formę rozwiniętej metafory.
Alegoreza
Alegoreza, interpretacja alegoryczna: metoda odczytywania znaków zakładająca, że mają one sens dosłowny (sens literalny) i sens ukryty (sens alegoryczny)
Poezja abstrakcyjna
Poezja abstrakcyjna, poemat abstrakcyjny, literatura abstrakcyjna: abstrakcja w literaturze, brak odwołania się do treści zewnętrznych.
Amplifikacja tekstu
Amplifikacja tekstu: dodanie do tekstu nowych elementów jako błąd tekstu, przez tłumacza, filologa, samego autora lub jako kontaminacja.
Album
Album: definicja i historia, publikacja z reprodukcjami malarstwa, dzieł sztuki i rysunkami oraz kolekcja
Album amicorum
Album amicorum: pierwotna forma pamiętnika, następnie znany jako sztambuch, imionnik, imiennik.
Albertusy
Albertusy: gatunek staropolskiej komedii sowizdrzalskiej.
Adresat komunikatu
Adresat komunikatu, adresat informacji: potencjalny odbiorca informacji, osoba, do której nadawca skierował komunikat.
Adresat
Adresat utworu literackiego: odbiorca dedykacji, osoba wymieniona w tekście, lub odbiorca dzieła literackiego, adresat komunikatu literackiego.
Adres wydawniczy
Adres wydawniczy: informacje na karcie tytułowej opisujące rok wydania, miejsce wydania, wydawcę i nakładcę książki.
Adres: literatura
Adres: ogniwo literatury stosowanej, skierowany do instytucji lub osób publicznych. Zbliżony charakter ma list otwarty.
Adnotacja zawartościowa
Adnotacja zawartościowa, adnotacja treściowa zawartościowa: odwzorowuje spis treści danego dokumentu, wylicza jego części składowe
Autopsja dokumentu
Autopsja dokumentu (de visu): oglądanie opisywanego dokumentu przy przygotowywaniu katalogowych i opisów bibliograficznych
Aktywność księgozbioru
Aktywność księgozbioru: relacja między strukturą księgozbioru a strukturą wypożyczeń, zwłaszcza ilościowa ( aktywność wykorzystania zbiorów).
Aktywność czytelnicza
Aktywność czytelnicza: relacje między czytelnikiem a książką i prasą wyrażające pozytywny stosunek intelektualny i emocjonalny do książek oraz częstotliwość korzystania z nich. Aktyw czytelniczy, aktyw biblioteczny.
Afektacja
Afektacja: przesada i nienaturalność wyrażania uczuć, wypowiedzi, zachowania. Styl afektowany – afektacja stylistyczna. Wydwarzanie, affettazione.
Afabularny
Afabularny: pozbawiony fabuły, zwłaszcza jasno określonej. Afabularność, utwór afabularny, afabularny układ treści.
Analiza lingwistyczna
Analiza lingwistyczna: opis wyrażeń językowych, którego celem jest wyodrębnienie elementów składowych tych wyrażeń oraz ustalenie wzajemnych relacji między tak wyodrębnionymi elementami.
Album literackie
Album literackie. Pismo zbiorowe poświęcone dziejom i literaturze polskiej: almanach literacki, 1848-1849, 2 tomy, Kazimierz Władysław Wójcicki.
Actes Sud
Actes Sud: francuskie wydawnictwo w siedzibą Arles, znane zwłaszcza publikacji teatralnych (Papiers).
Plotka
Plotka: zjawisko społeczno-kulturowe, fałszywa wiadomość powtarzana z ust do ust. Plotka w perspektywie antropologicznej.
A…B…C…
A…B…C…: nowela Elizy Orzeszkowej z 1884 roku.
Jakub Adamczewski
Jakub Adamczewski (1763-1812): polski pisarz i tłumacz. Związany z Teatrem Narodowym, tłumaczył głównie libretta i francuskie komedie.
Autentyzm
Autentyzm (autentyści): kierunek w poezji polskiej dwudziestolecia międzywojennego, skupiony wokół czasopisma “Okolica Poetów” (Stanisław Czernik, Jan Bolesław Ożóg). Dążenie do prawdy poetyckiej.
Archiv für slavische Philologie
Archiv für slavische Philologie: naukowe czasopismo slawistyczne wydawane w Berlinie od 1876 roku.
Asyndeton
Asyndeton – konstrukcja składniowa, połączenie zdań lub części zdań bez użycia spójnika. Figura retoryczna i środek stylistyczny.
Akcent
Akcent: zjawisko fonetyczne polegające na wyróżnieniu spośród innych sylab określonej sylaby danego wyrazu lub zestroju akcentowego za pomocą określonych środków, jak intonacja, iloczas i energia akustyczna.
Christmas pantomime
Christmas pantomime: rodzaj widowiska teatralnego, zwłaszcza dla dzieci,wystawianego w Anglii w okresie Bożego Narodzenia.
Bohater pozytywny
Bohater pozytywny: postać literacka skonstruowana tak, by odbiorca uznał jej działania za właściwe. Pozytywnie ocenia ją także narrator i sam autor utworu. Zwłaszcza literatura tendencyjna, dydaktyczna, pozytywizm, socrealizm, literatura popularna.
Śródtytuł
Śródtytuł: tytuł wewnętrzny nadawany fragmentom tekstu, najczęściej rozdziałom.
Śpiewnik
Śpiewnik: zbiór pieśni i piosenek, obejmujący teksty i nuty. Popularne w Polsce śpiewniki domowe, zwłaszcza Stanisława Moniuszki. Rodzaje śpiewników.
Śmieszność
Śmieszność: potocznie synonim terminu “komizm”. Wielu estetyków i badaczy literatury rozróżnia jednak pojęcia śmieszności i komizmu, np. definiując komizm jako wzniosłą czy typową dla sztuki formę śmieszności.
Śpiew historyczny
Śpiew historyczny: gatunek literacki obecny we wczesnym romantyzmie polskim, zbliżony do dumy i ballady. Najbardziej znany przykład to “Śpiewy historyczne” Juliana Ursyna Niemcewicza (1816).
Teatr paniczny
Teatr paniczny, także ruch paniczny: ruch teatralny we Francji (lata 60. i 70.). Nawiązanie do surrealizmu i teatru okrucieństwa. Fernando Arrabal, Alejandro Jodorowsky.
Analiza tekstu
Analiza tekstu: wyróżnienie elementów składowych tekstu, ustalenie ich funkcji, odkodowanie informacji zawartch w tekście.
Artykuł słownikowy
Artykuł słownikowy: jednostka słownika, składająca się z hasła i tekstu. Także artykuł hasłowy.
Adnotacja zalecająca
Adnotacja zalecająca: rodzaj adnotacji. Informuje o poziomie opracowania tematu oraz wskazuje na właściwego adresata dokumentu.
Adnotacja wyjaśniająca
Adnotacja wyjaśniająca: wyjaśnienie niedokładnego, przenośnego tytułu dokumentu lub rozszerzenie informacji zawartych w jego tytule.
Adnotacja treściowa
Adnotacja treściowa: adnotacja dotycząca treści dokumentu. Termin zbiorczy obejmujący adnotacje zawartościowe i adnotacja wyjaśniające.
Adnotowanie
Adnotowanie: proces tworzenia adnotacji, czyli informacji o treści i cechach formalnych dokumentów.
Adnotacja księgoznawcza
Adnotacja księgoznawcza: rodzaj adnotacji. Obejmuje cechy formalne dokumentu, w tym cechy fizyczne, historię oraz adresata.
Adnotacja
Adnotacja: metainformacja o cechach formalnych i treści dokumentu, jego zwięzły opis.
Aelfric
Aelfric, X wiek: znany jako Grammaticus, pisarz anglosaski, opat, mnich benedyktyńśki. Najbardziej ceniony pisarz staroangielski swoich czasów.
Alai
Alai, ur. 1959: pisarz chiński pochodzenia tybetańskiego, znany jako autor powieści Chen’ai Luoding.
Na kresach lasów
Na kresach lasów: powieść Wacława Sieroszewskiego z 1894 roku. Przeżycia polskiego zesłańca wśród Jakutów.
Na fujarce
Na fujarce: cykl liryków Marii Konopnickiej, stylizacja folklorystyczna.
Correxit
Correxit: w sztukach pięknych (rycina, rysunek) element podpisu, dodatkowy podpis oznaczający udział w pracach innego artysty.
Choefory
Choefory: w starożytnej Grecji dziewczęta niosące dzbany na głowie, ofiarnice. Także tytuł tragedii Ajschylosa (“Ofiarnice”).
Akademizm
Akademizm: kierunek w sztuce XIX wieku, głównie w malarstwie. Najszerszej obecny w sztuce francuskiej. Eklektyzm, nawiązanie do uznawanych za doskonałe dawniejszych stylów artystycznych, nawiązanie do estetyki antycznej, zamiłowanie do tematyki historycznej.
Alba
Alba: gatunek w literaturze prowansalskiej, przejęty przez wiele innych. Pieśń poranna, pieśń o świcie.
Alankara
Alankara: w poezji indyjskiej (sanskryckiej) odpowiednik “figury mowy”, “ozdoba”, “ornament”. Wielość typów, liczne poświęcone im traktaty.
Aktywizm
Aktywizm: stanowiska i nurty filozoficzne przyznające pierwszeństwo czynowi i działalności nad myśleniem i intelektem.
Aktualne rozczłonkowanie zdania
Aktualne rozczłonkowanie zdania: podział zdania na temat i remat, rodzaj analizy semantycznej zdania. Inna nazwa: perspektywa funkcjonalna zdania.
Aktualizacja
Aktualizacja: w językoznawstwie: użycie znaku językowego w konkretnej wypowiedzi. W filozofii – działanie aktu istnienia w obrębie istoty. W informatyce – w odniesieniu do uzupełniania i wymiany danych. W ekonomii – w odniesieniu do podnoszenia i obniżania cen. W poetyce – w odniesieniu do języka poetyckiego.
Aktant
Aktant: w gramatyce narracyjnej element struktury głębokiej narracji, abstrakcyjny wzór postaci literackiej.
Akt perlokucyjny
Akt perlokucyjny: w teorii aktów mowy Austina. Także: perlokucja, aspekt perlokucyjny.
Akt teatralny
Akt, akt teatralny, akt sztuki, akt dramatu, akt przedstawienia teatralnego: obok sceny zasadniczy element kompozycyjny utworu dramatycznego, zamknięta formalnie i treściowo część dramatu.
Akroteleuton
Akroteleuton, akrotelestych, akrostych podwójny: rodzaj akrostychu (według szerszej definicji). Połączenie teleutonu i akrostychu (według wąskiej definicji).
Ana
Ana: zbiór, kolekcja fragmentów, wypisów, anegdot, facecji.
Akrostych
Akrostych: gatunek literacki. Definicja, historia i rodzaje akrostychów. Akrostychy w poezji polskiej.
Akromonogram
Akromonogram: wiersz akromonogramiczny, końcowe litery, wyrazy wersu powtórzone w wersie następnym.
Akromesostych
Akromezostych, akromesostych: akronim w kształcie krzyża.
Akcja
Akcja: typ fabuły, przebieg zdarzeń w obrębie fabuły powieści, dramatu filmu. Fazy akcji: zawiązanie akcji, rozwinięcie, punkt kulminacyjny, perypetia, rozwiązanie.
Akmeizm
Akmeizm: rosyjska grupa literacka, neoklasycyzm, odwrót od symbolizmu, dbałość o klarowność języka – Nikołaj Gumilow, Osip Mandelsztam, Anna Achmatowa, Siergiej Gorodecki, Mikołaj Kuzmin.
Metrum akefaliczne
Metrum akefaliczne, wiersz akefaliczny: w metryce starożytnej. Metrum pozbawione pierwszego elementu.
Akatyst
Akatyst: bizantyjski hymn religijny. Akatyst ku czci Bogurodzicy jest jednym ze szczytowych osiągnięć literatury bizantyjskiej.
Akataleksa
Akataleksa: realizacja metrum zgodna z jego wzorcem kanonicznym, przeciwieństwo kataleksy.
Kataleksa
Kataleksa: w wierszu iloczasowym i sylabotonicznym, w tym polskim. Metrum katalektyczne, stopa katalektyczna, wiersz katalektyczny.
Awangarda krakowska
Awangarda krakowska: polski ruch literacki w literaturze dwudziestolecia międzywojennego. Program i przedstawiciele awangardy krakowskiej (Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Jan Brzękowski, Jalu Kurek).
Edmund Cięglewicz
Edmund Cięglewicz: filolog klasyczny, tłumacz Arystofanesa (Gromiwoja = Lizystrata).
Mihály Bába
Mihály Bába: węgierski tłumacz, pisarz i dziennikarz. Tłumacz literatury polskiej.
Azione sacra
Azzione sacra: forma muzyczna zbliżona do oratorium, ale inscenizowana. Zwłaszcza kompozytorzy włoscy w Wiedniu końca XVII wieku (sepolcro). Później właściwie synonim oratorium (nawet Mojżesz w Egipcie).
Attycyzm
Attycyzm: kierunek w retoryce starożytnej.
Azjanizm
Azjanizm: styl w retoryce i literaturze starożytnej Grecji i Rzymu, ukształtowany w hellenistycznej Azji mniejszej. Obfitość figur retorycznych, wybujałość, kwiecistość. Obecny także w wymowie chrześcijańskiej, bizantyjskie i nowożytnej.
Akcent meliczny
Akcent meliczny: w muzyce – uwydatnienie dźwięku przez umieszczenie go w w wyższym rejestrze. W literaturze – w odniesieniu do zgodności i niezgodności (transakcja meliczna) akcentu w muzyce z akcentem językowym.
Akcent językowy
Akcent językowy: akcent zgodny z systemem akcentowym danego języka.
Antykizacja
Antykizacja, antykizowanie: stylizacja na sztukę antyczną lub w ogóle historyczną.
Accusativus tromtadraticus
Accusativus tromtadraticus: w literaturze i języku polskim XIX wieku nadużycie biernika. Określenie ironiczne, żartobliwe (tromtadracja).
Aliteracja
Aliteracja: powtórzenie jednakowych głosek w celu wzmocnienia ekspresji na początku sąsiadujących z sobą w tekście wyrazów. Środek stylistyczny. Wiersz aliteracyjny. Przykłady aliteracji.
Sól attycka
Sól attycka: cięty, ale elegancki dowcip. Sól – synonim dowcipu. Attycki – od retoryki ateńskiej (stąd attycyzm).
Amorfizm
Amorfizm: bezkształtność utworu literackiego, szczególnie powieści. W polskiej krytyce literackiej po II wojnie światowej krytyka amorfizmu była zapowiedzią socrealizmu.
Akt lokucyjny
Akt lokucyjny: akt mowy – w teorii aktów mowy J.L. Austina. Także: lokucja.
Akt illokucyjny
Akt illokucyjny: W teorii aktów mowy J.L. Austina, rozwiniętej przez Searle’a. Także zastosowanie jej w teorii literatury (Richard Ochmann). Inaczej: illokucja.
Akt mowy
Akt mowy: użycie przez konkretnego użytkownika w konkretnej sytuacji konkretnego wypowiedzenia. Austin, Searle i Paul Grice – teoria aktów mowy. Pojęcie aktu mowy w językoznawstwie.
Akronim
Akronim: definicja akronimu. W zasadzie synonim terminu “skrótowiec”. Abrewiacja, skrót i akrostych. Pisownia akronimów. Akcentowanie akronimów.
Joel Barlow
Joel Barlow: Autor eposu The Columbiad i bardziej dziś cenionego Hasty Pudding. Dyplomata amerykański, myśliciel polityczny, zwolennik ideałów rewolucji francuskiej.
Harley Granville-Barker
Harley Granville-Barker: brytyjski reżyser i aktor, jeden z najbardziej znanych ludzi teatru epoki edwardiańskiej. Reformator krytyki teatralnej, znawca Szekspira. Także ceniony dramaturg.
Maurice Baring
Maurice Baring: angielski pisarz, reprezentant nurtu katolickiego w literaturze. Autor kilkunastu powieści i wielu innych książek. Dziennikarz, dyplomata, pilot, znawca kultury rosyjskiej.
Alexander Barclay
Alexander Barclay (Aleksander Barclay): angielski pisarz, tłumacz: The Ship of the Fools (Statek glupców, The Shyp of Folys of the Worlde); Eclogues (sielanki). Tłumacz, m.in. Salustiusza.
John Barbour
John Barbour: znany jako “ojciec poezji szkockiej”. Autor realistycznego romansu historycznego “The Bruce” (“The Brus”), opiewającego Roberta I Bruce’a, znanego jako Waleczne Serce (Braveheart).
George Bancroft
George Bancroft: znany jako “ojciec historiografii amerykańskiej”, czołowy historyk amerykański XIX wieku. Polityk i dyplomata, sekretarz marynarki.
Robert Michael Ballantyne
Robert Michael Ballantyne, Robert Ballantyne, R.M. Ballantyne: angielski twórca powieści przygodowych dla młodzieży. Najbardziej znana to “Koralowa wyspa”. Zasłynął także z autentycznych, własnych przygód.
John Bale
John Bale: angielski pisarz. Jego dramaty stanowią stadium pośrednie między moralitetem a szekspirowskim dramatem historycznym. Bibliograf, pierwszy angielski historyk literatury. Biskup anglikański Ossory, polemista protestancki.
James Baldwin
James Baldwin: amerykański pisarz, także eseje, dramaty, opowiadania. Poruszał głównie problematykę emancypacji rasowej. Przedstawiciel literatury LGBT. “Mój Giovanni”, “Inny kraj”, “Głoś to na górze”.
Nigel Balchin
Nigel Balchin: angielski pisarz. “Pokoik w oficynie”, “Testament Cezara Borgii”.