Afereza

Afereza – w literaturze: stosowana w poezji antycznej forma uniknięcia rozziewu (hiatus). W językoznawstwie termin ten ma analogiczne znaczenie – oznacza zanik jednego lub kilku fonemów na początku wyrazu. Jako figura retoryczna stanowi formę metaplazmu. W retoryce określana jest także terminem ablatio.

Etymologia: z języka greckiego, ἀφαίρεσις (aphairesis, także transkrybowane afajresis) – “odjęcie”, “odebranie”. W innych językach: angielskie apheresis lub aphaeresis; niemieckie Aphärese; francuskie aphérèse; łacińskie aphaeresis.

Afereza – literatura

W metryce starożytnej wyrzutnia początkowa, polegająca na opuszczeniu samogłoski inicjalnej wyrazu po samogłosce wygłosowej wyrazu poprzedzającego. Podobnie jak elizja i krasis, stanowiła sposób uniknięcia rozdźwięku (hiatus). W języku łacińskim występowała także poprzedni wyraz kończył się na m z poprzedzającą samogłoską – przy czym w poezji łacińskiej aferezie ulegają właściwie tylko wyrazy es (“jesteś”), est (“jest”), a pozostałe s i st łączą się z głoską poprzedzającą. Afereza jest także środkiem umożliwiającym wpływanie na metrum wiersza.

Na przykład w poezji Horacego: at qui tantuli eget quanto (e)st opus.

Jest to fonetyczny środek stylistyczny w zasadzie niespotykany w literaturze polskiej. Często występuje on natomiast w wielu obcojęzycznych literaturach nowożytnych (francuskiej, niemieckiej).

Afereza: fonetyka

Przykładem aferezy jako zjawiska fonetycznego, to jest zaniku jednego lub kilku fonemów na początku wyrazu (szczególnie jeśli poprzedni kończy się samogłoską), może być w języku angielskim forma I’m (od I am) lub wyraz phone (od telephone), we francuskim wyraz pitaine (od capitaine, forma ludowa). W języku polskim przykłady aferezy są nieliczne, należy do nich np. wyraz skra (od iskra). Termin językoznawczy pochodzi od omówionego wyżej znaczenia w metryce starożytnej.