Accusatio

Accusatio – w retoryce: odmiana oratorstwa starożytnego, obejmująca mowy oskarżycielskie. W innym znaczeniu mowy publiczne piętnujące zło w postępowaniu adwersarza (“kategoria”).


Accusatio w retoryce starożytnej – mowa oskarżycielska i “kategoria”

Mowa oskarżycielska

W oratorstwie starożytnym wyróżnić można trzy główne rodzaje mów, mianowicie 1) mowy sądowe, 2) mowy doradcze i polityczne oraz 3) mowy okolicznościowe i popisowe. Mowy sądowe (greckie dikanion, łacińskie genus iudicale) dzielić można natomiast na mowy oskarżycielskie i mowy obrończe (defensio). Rozumiane jako rodzaj mów, gałąź sztuki oratorskiej, accusatio stanowią więc sądowe mowy oskarżycieli. Wyraz ten (genetivus accusationis, l.mn. accusationes) oznaczać może zresztą w łacinie ogólnej i prawniczej po prostu “oskarżenie” – znaczenie to nie odnosi się już do retoryki sądowej, ale do samego postępowania sądowego (ius accusationis w obrębie quaestiones perpertuae). Spotyka się także termin criminis reprehensio.

Kategoria i antykategoria (accusatio adversa)

W innym znaczeniu accusatio to synonim greckiego terminu retorycznego “kategoria” (zlatynizowane categoria), zwłaszcza u Kwintyliana. Także ono oznacza “oskarżenie”, lecz w nieco innym kontekście. Ma się tu na myśli publiczne przedstawienie i wyeksponowanie zła w postępowaniu adwersarza, z reguły w jego obecności (także na sali sądowej).

Oponentowi wytyka się także jego wady osobiste oraz zdradza się publicznie jego sekrety i tajemnice. Przykładem może być tu fragment prologu do komedii Eunuch Terencjusza, stanowiący nie pochodzącą od niego apologię pisarza. W strukturze tego prologu oprócz accusatio rozumianego jako jednostka kompozycyjna mowy wyróżnić można także exordiumcaptatio benevolentiaenarratiorefutatioconclusio.

Spotyka się także przeciwne do powyższego pojęcie, accusatio adversa – synonimicznie “antykategoria”, anticategoria, transalatio in adversarium. Antykategoria polega nie tyle na odparciu zarzutów przeciwnika, co na odwróceniu ich i skierowaniu przeciwko niemu samemu. Może przybrać ona postać chwytu erystycznego tu quoque, który stanowi odmianę argumentum ad personam – w chwycie tym atakuje się przeciwnika wskazując na niezgodność jego słów i czynów.

Bibliografia:

  • John Barsby, Native Roman Rhetoric. Plautus and Terence. w: (red.) William Dominik, Jon Hall, A Companion to Roman Rhetoric, Blackwell Publishing 2007.

Tagi
Encyklopedia językoznawstwa ogólnegoEncyklopedia kultury antycznejEncyklopedia literaturyLeksykon języka łacińskiego

1 komentarz do “Accusatio”

Dodaj komentarz