Abecedariusz

Abecedariusz, czasem także wiersz abecadłowy (z łacińskiego abecedarius, “alfabetyczny”) – gatunek literacki: taki utwór wierszowany, w którym poszczególne strofy lub wersy zaczynają się od kolejnych liter w porządku alfabetycznym. Przykładem może być wiersz Bronisławy Ostrowskiej ABC Polaka Pielgrzyma z 1916.

Stanowi odmianę akrostychu, w szerokim rozumieniu każdego utworu wierszowanego, w którym obok głównego tekstu występuje także tekst naddany układający się w sensowny napis (w tym zwłaszcza złożony z pierwszych liter strof i wersów). Szczególnym przykładem abecedariusza jest akatyst, forma hymnu liturgicznego.

W innych językach. Abecedariusz i elementarz

W innych językach: angielskie abecedarius, ewentualnie acrostic; niemieckie Abecedarius lub Abecedar. Terminy “Abecedarium, abecedarium” mają natomiast w tych językach inne znaczenie, oznaczają elementarz lub utwór (np. wierszyk) służący do nauki abecadła. Inaczej w języku polskim, gdzie słowo “abecedariusz” oznacza także elementarz, książkę do nauki liter – jest to jednak określenie rzadkie.

Abecedariusze w poezji kunsztownej i w psalmach

Tak jak akrostych, abecedariusz jest formą poezji kunsztownej. Pełni funkcje ozdobne lub mnemotechniczne (ułatwienie zapamiętywania informacji poprzez naukę na pamięć wiersza).

Abecedariusze to już niektóre psalmy (np. 25 i 34), gdzie w tekście oryginalnym poszczególne wersy zaczynają się od liter w porządku odpowiednim dla pisma hebrajskiego.

Etymologia: z nowołacińskiego abecedarius. Termin pojawia się już u św. Augustyna (Enarrationes in Psalmos) w odniesieniu do ułożonych w porządku alfabetycznym psalmów. W łacinie średniowiecznej słowo abecedarius oznaczało także np. “tego, kto uczy się alfabetu”.