Agitacja

Agitacja – oddziaływanie na opinię publiczną za pomocą wypowiedzi mówionych, pisanych czy środków wizualnych – w celu zjednania zwolenników dla jakiejś sprawy, idei czy poglądu. Działalność mająca na celu propagowanie poglądów, haseł, organizacji, programu politycznego. Stanowi odmianę perswazji o charakterze pobudzającym, nastawioną na osiągnięcie szybkich, doraźnych skutków.

Agitacja a propaganda

Agitacja jest zazwyczaj rozumiana jako pojęcie mocniejsze i węższe niż propaganda. W języku potocznym słowo “propaganda” nabrało wprawdzie bardzo negatywnego wydźwięku; jego definicja słownikowa, prócz znaczenia neutralnego – 1) po prostu “propagowania” czegoś (w tym poglądów, haseł politycznych), obejmuje także 2) manipulacyjne oddziaływanie na zbiorowości ludzkie, natarczywe techniki sterowania zachowaniami i poglądami.

W odróżnieniu od pojęcia “propaganda”, w pojęciu “agitacja” zawarta jest jednak zawsze doraźność i sugestywność. Propaganda (i to nie tylko w sensie 1), a więc rozumiana jako zwyczajne “propagowanie czegoś”, ale także rozumiana jako manipulacja) może być długookresowa, łagodna, subtelna, wyrafinowana. Agitacja ma natomiast zawsze charakter krótkookresowy i bezpośredni, zawsze wyrazisty i doraźny.

We współczesnych demokracjach agitacja jako doraźna forma propagandy politycznej wiąże się przede wszystkim z kampaniami wyborczymi. Do głównych  środków agitacji politycznej należą przemówienia, reklama (w tym zwłaszcza reklama społeczna i reklama polityczna), ulotki czy plakaty. Środki takie rozwinął, wzbogacił i usystematyzował współczesny marketing polityczny.

Środki językowe i literackie

Zobacz też osobny artykuł: Agitka.

Środkami językowymi działalności agitacyjnej są przede wszystkim sugestywne hasła oraz slogany. Nie mają charakteru agitacyjnego, tymczasowego, wypowiedzi posługujące się dowodzeniem, uzasadnianiem głoszonych twierdzeń, metodycznym przekonywaniem – mogą one mieć natomiast charakter propagandy. Charakter agitacyjny mogą mieć natomiast teksty literackie, pisane w związku z bieżącą problematyką polityczną, w tym zwłaszcza utwory przynależące gatunkowo do liryki politycznej lub satyry. Szczególnie wyraźnym przykładem jest sowiecka agitka, specyficzna forma literacka wykształcona wśród bolszewików w czasie rosyjskiej wojny domowej.

Agitacja w myśli Plechanowa i Lenina

Określenie “agitka” nie pojawiło się przypadkowo, pojęcie agitacji było szeroko analizowane w radzieckiej myśli filozoficznej i społecznej. Wyjaśnione wyżej rozróżnienie agitacji i propagandy jest szeroko stosowane także poza marksizmem – jego twórcą był rosyjski filozof marksistowski Gieorgij Plechanow (1856-1918). Definicje Plechanowa rozwijał później Lenin, który uznał agitację i propagandę za równoważne formy oddziaływania społecznego. Połączył je w jednym pojęciu – agitprop. W rosyjskiej myśli marksistowskiej agitację definiowano jako emocjonalną formę perswazji, nastawioną na odbiorcę masowego; propagandę definiowano natomiast jako perswazję racjonalną, opierającą się na wiedzy naukowej (przy czym wiedza naukowa, w tym zwłaszcza wiedza o społeczeństwie, rozumiana mogła być w myśli radzieckiej raczej specyficznie).

Teoretyczny i propagandowy cel dyskusji. Agitacja jako rodzaj dyskusji

Mimo faktu, że budzi negatywne skojarzenia historyczne i kulturowe, tak w retoryce, jak i w dyskusji agitacja jest czymś potrzebnym. Nie wystarczy bowiem pokazać komuś prawdę, aby go do niej przekonać. Wyróżnia się dwa cele dyskusji, cel agitacyjny i cel propagandowy – podział ten odnosi się do dyskusji rozumianej jako wymiany uzasadnionych hipotez, nie do celebrowania truizmów (“celebracja”) czy też wymiany nieuzasadnionych opinii (“konwersacja”). Dyskusja o celu teoretycznym zmierza do wypracowania przez dyskutantów wspólnych rozwiązań – określana jest terminem debata. Agitacja jako typ dyskusji to realizacja celu propagandowego dyskusji, w którym chodzi o to, by dyskutanci przyjęli pewne poglądy.

Uwagi językowe

W innych językach: angielskie agitation; francuskie agitation; niemieckie Agitation.

Osoba zajmująca się agitacją to agitator (łacińskie “poganiacz”) lub agitatorka. Etymologia: od czasownika łacińskiego agitare, “poganiać”, który stanowi formę częstotliwościową czasownika ago, agere, egi, actum. Polski czasownik agitować, przymiotniki: agitacyjny, agitatorski, także rzadki rzeczownik agitacyjność.

W dawniejszej polszczyźnie słowo to mogło mieć także inne znaczenie słownikowe:  “poruszanie się”, “zażywanie ruchu”, “przechadzkę”, lub “podniecenie”, “wzburzenie emocjonalne”, “zdenerwowanie”.

Synonimy: “perswazja”, “apologia”, “propaganda”, “głoszenie”, “krzewienie”, “propagowanie”, “rozpowszechnianie”, “nagłaśnianie”, “upowszechnianie”.