Acumen

Acumen (z języka łacińskiego: “wierzchołek”, “ostrze”), spolszczane też jako akumin – pojęcie, które do poetyki wprowadził Maciej Kazimierz Sarbiewski w krótkim, ale szczególnie ważnym wśród jego dzieł tego rodzaju traktacie De acuto et arguto (właściwie De acuto et arguto sive Seneca et Martialis; polskie O poincie i dowcipie czyli Seneka i Marcjalis). Oznacza miejsce zetknięcia się dwóch przeciwstawnych toków rozumowania tak, by wywołać efekt niespodzianki, według Sarbiewskiego determinujący doświadczenie estetyczne wywoływane przez utwór. Zobacz też artykuł Acutum-argutum.


W języku łacińskim “ostrze”, “wierzchołek”, “bystrość”, “dowcip”. W języku angielskim “wnikliwość”, “bystrość”.

W poetyce Sarbiewskiego

Pojęcie to wprowadził Sarbiewski w celu wyraźnego uzmysłowienia istoty pointy (acutum). Jest to w jego ujęciu zaskakujące zestawienie pojęć lub linii rozumowań, “ostrze” lub “wierzchołek” dowcipu, którego istotę stanowi “zgodna niezgodność” (“concors discordia”) i “niezgodna zgodność” (“discors concordia”). Wyobrazić można sobie acumen jako dające się przedstawić graficznie miejsce, w którym te przeciwstawne rozumowania lub pojęcia, z których jedno jest zgodne z naturą przedstawianego przedmiotu, drugie zaś sprzeczne z nią – zbiegają się.

W sumie acumen, jako tego rodzaju “wierzchołek”, “miejsce zetknięcia się” jest właśnie tym momentem, w którym następuje zaskoczenie i niespodzianka, a więc według Sarbiewskiego źródło doświadczenia estetycznego. Nie chodzi tu bowiem o samo skontrastowanie rzeczy niezgodnych, ale o przyjemność estetyczną płynącą z niespodzianki gdy po stwierdzeniu, że coś nie pasuje do naszych oczekiwań odkrywamy, że w rzeczywistości do nich pasuje.

Idea Sarbiewskiego mieści się w nurcie poetyki konceptyzmu, kierunku w poezji barokowej, który zmierzał do opierania jej na koncepcie rozumianym jako wyszukana, subtelna idea przeciwstawiająca się stylowi potocznemu, nadająca natomiast utworowi zamierzoną sztuczność poetycką.

Acumen: język łaciński, język angielski, znaczenie słownikowe

Słowo to (genetivus acuminis) oznacza w języku łacińskim “ostrze” lub “wierzchołek” (w sensie dosłownym, geometrycznym). W sensie metaforycznym oznacza “bystrość”, “dowcip”, a w liczbie mnogiej nawet “wykręty”.

Podobnie w języku angielskim, gdzie “acumen” to bystrość umysłu, wnikliwość (słowo angielskie pochodzi od omówionego wyżej łacińskiego).

W języku polskim spotkać się można z formami akuminakuminy.


Tagi
Encyklopedia literaturyEncyklopedia retorykiLeksykon języka angielskiegoLeksykon języka łacińskiego

Dodaj komentarz