Alegoreza

Alegoreza – metoda interpretacji przekazów o charakterze znakowym. Poznanie sensu znaku jest w procesie alegorezy dwustopniowe, opiera się na założeniu, że obok sensu dosłownego (sensus litteralis), odczytywanego bezpośrednio, znakom przysługuje także znaczenie ukryte, sens głębszy i zarazem istotniejszy, który należy wydobyć i odszukać (znaczenie alegoryczne). Odszukanie głębszego sensu znaku jest głównym celem procesu interpretacyjnego. Alegoreza określana bywa także jako interpretacja alegoryczna lub egzegeza alegoryczna, terminy te posiadają jednak specyficzne konteksty znaczeniowe.


Znaczenie dosłowne i ukryte mają symbol i alegoria – w przypadku alegorii więzi między znaczeniem dosłownym i alegorycznym mają charakter konwencjonalny, opierają się na tradycji kulturowej, religijnej, literackiej i ikonologicznej. Alegoreza nie ma więc charakteru zindywidualizowanego, nie odwołuje się do inwencji odbiorcy, ale polega na odczytywaniu konwencji, wymaga erudycji rozumianej jako znajomość występujących w kulturze systemów więzi konwencjonalnych.

Etymologia: słowo pochodzi od greckiego czasownika ἀλληγορέω, allegoreo, “interpretować przenośnie”. W innych językach: język angielski – allegorizingallegoric exegesisallegorical exegesis; język francuski: allégorisme, interpretation allégorique; język niemiecki – Allegorese.

Interpretacja alegoryczna zastosowana wobec struktur znakowych o rożnym stopniu złożoności – tak wobec pojedynczych wyrażeń (znaków językowych), jak i wobec dzieł literackich stanowiących rozbudowane struktury narracyjne i fabularne. Alegoreza stosowana być może także jako metoda odczytywania znaków ikonicznych, a nawet znaków naturalnych.

Alegoreza w literaturze średniowiecznej, renesansowej i barokowej

Alegorezą posługiwano się już w starożytności, największy rozkwit metody alegorycznej nastąpił jednak w okresie średniowiecza. Wyróżnienie sensu dosłownego i ukrytego najbardziej wyraźnie określa noematyka biblijna (biblijna teoria sensów), jest ono jednak w niej bardziej złożone. Wyróżnia się w niej sens dosłowny, sens literalny (sensus litteralis) oraz sens duchowy (sensus spiritualis). Sens alegoryczny jest jedynie jednym z rodzajów sensu duchowego, odkrywającym prawdy wiary; pozostałe to sens moralny i sens anagogiczny, odnoszący się do dróg zbawienia. Średniowieczna interpretacja alegoryczna Biblii stosowana zaczęła być także do innych dziedzin kultury, w sztukach pięknych i literaturze stając się nie tylko sposobem odczytywania dzieła, ale też elementem swoistej metody twórczej umożliwiającej eksponowanie treści modalnych i dydaktycznych. Tego rodzaju orientacja twórcza określana jest jako alegoryzm (alegoryzm średniowieczny). W okresie renesansu i baroku częsta była zwłaszcza filozoficzna i teologiczna interpretacja alegoryczna mitologii greckiej i rzymskiej – przykładem może być poemat Dii gentium Macieja Kazimierza Sarbiewskiego.

Bibliografia:


Tagi
Encyklopedia BibliiEncyklopedia literaturyEncyklopedia retorykiEncyklopedia sztuk pięknych

Dodaj komentarz