Asteizm

Asteizm, także urbanitas – w retoryce, jedna z figur myśli. Figura retoryczna – lekki, dowcipny zwrot stanowiący popis zręczności krasomówczej lub konwersacyjnej. Niekiedy o charakterze wtrąconej do mowy dygresji, często ironiczny lub autoironiczny.

Asteizm i terminy o zbliżonym znaczeniu

Asteizmy stanowią także wyraz ogłady towarzyskiej – zgodnie ze znaczeniem pierwotnym łacińskiego terminu urbanitas – “miejskość”, “ogłada”, “lekki dowcip”. Już w starożytności użycie dowcipnych zwrotów, anegdot i sentencji w przemowie lub konwersacji świadczyło o zręczności towarzyskiej i ogładzie mówiącego. Urbanitas miała też w kulturze rzymskiej o wiele szersze znaczenie, niż tylko w odniesieniu do figury retorycznej, stanowiąc ideał życiowy wykształconego Rzymianina (zwłaszcza pod koniec okresu republiki).

W innych językach: Język angielski – asteism lub asteismus. Język francuski – astéisme. Język niemiecki – Asteismus. W języku greckim – ἀστείσμός, asteismos. W łacinie pojawia się także forma asteismus. Do języka polskiego termin ten wszedł jednak za pośrednictwem języka francuskiego (astéisme).

Podobne znaczenie mają określenia diasyrm, chiarentyzm, mykteryzm i sarkazm. Wszystkie one mogą być traktowane jako specyficzne formy ironii.

Zobacz też: sól attycka (cięty dowcip ujęty w zwięzłej, prostej formie), żart.