Akt illokucyjny

Akt illokucyjny – element teorii aktów mowy sformułowanej przez brytyjskiego filozofa J.L. Austina – porównaj też akt mowy. Akt illokucyjny to jeden z trzech rodzajów wyróżnionych przez Austina aktów mowy (pozostałe to akt lokucyjny i akt perlokucyjny). Akt illokucyjny to działanie, które nadawca wykonuje mówiąc coś, a więc w pewien określony sposób spełniając akt lokucyjny. Używa się także terminów illokucjaaspekt illokucyjny aktu mowy. Tak np. mówiąc “zaraz wracam”, a więc realizując jeden akt lokucyjny, można jednocześnie realizować kilka różnych aktów illokucyjnych – takich jak groźba (że zaraz się powróci), obietnica (powrotu), pocieszenie (że wkrótce się powróci) czy przewidywanie (że w bliskiej przyszłości się powróci).


W innych językach: oryginalny termin angielski illocutionary act; francuskie acte illocutionaire lub illocutoire; niemieckie illokutionärer Akt.

Moc illokucyjna

Każdej wykonanej lokucji przysługuje pewna określona moc illokucyjna (angielskie illocutionary force). Zależy ona od sposobu wygłoszenia danej wypowiedzi (np. intonacji lub tonu), a także jej kształtu słownego. Inne czynniki wpływające na moc illokucyjną to gesty, mimika, a przede wszystkim charakter sytuacji komunikacyjnej.

Moc illokucyjna wypowiedzi może być także wskazana bezpośrednio przez użycie performatywów. Chodzi tu o czasowniki performatywne, które określają wprost, jaki jest charakter wypowiedzi (np. “gratuluję”, “proszę”, “postuluję”, “ostrzegam”, “radzę”). J.L. Austin wyróżnił w języku angielskim ponad tysiąc czasowników performatywnych.

Akt illokucyjny: Fortunność i warunki fortunności

Akty illokucyjne mają charakter konwencjonalny. Jest tak dlatego, że ich skuteczność, efektywne spełnianie, czyli fortunność (oryginalne angielskie felicity) zależy od spełnienia pewnych określonych konwencji językowych oraz pewnych określonych społecznych konwencji komunikacyjnych. Konwencje te regulują prawidłowe funkcjonowanie wypowiedzi w danych okolicznościach.

J.L. Austin wyróżnił różnorodne warunki fortunności aktu illokucyjnego. 1) Istnienie procedury konwencjonalnej, która określa okoliczności  aktu, a także kompetencje biorących w tym udział osób – a więc dostosowanie wypowiedzi do sytuacji audytorium i samego mówiącego 2) Poprawność i pełność przeprowadzenia procedury konwencjonalnej, z respektowaniem konsekwencji, które w danych okolicznościach wywołuje wypowiadanie określonych słów (np. formuł obrzędowych, sądowych i powitalnych) 3) Stosowne reagowanie językowe na wypowiedź – pojawienie się u osób biorących udział w procedurze konwencjonalnej odpowiednich, określonych uczuć i myśli (np. odwzajemnianie pozdrowień, odpowiadanie na pytania). Teorię warunków fortunności aktu illokucyjnego sformułowaną przez Austina rozwinął John Searle.

Richard Ochmann. Akt illokucyjny a teoria literatury

Teoria aktów illokucyjnych Austina znalazła odzwierciedlenie w teorii literatury, zwłaszcza w pracach Richarda Ochmanna (np. esej Mowa, działanie, styl wydany w języku polskim wydany w zbiorze Znak, styl, konwencja).

Teoria Ochmanna dotyczy szczególnego statusu utworów literackich w perspektywie teorii aktów mowy. Według Ochmanna utwór literacki to wypowiedź, której zdania odnoszą się do wyimaginowanych sytuacji komunikacyjnych. Zdania te więc jedynie naśladują rzeczywiste akty mowy. Na skutek tego moc illokucyjna utworu literackiego ujmowanego jako wypowiedź ma charakter naśladowczy, mimetyczny.


Tagi
Encyklopedia filozofiiEncyklopedia językoznawstwa ogólnegoEncyklopedia literatury

1 komentarz do “Akt illokucyjny”

Dodaj komentarz