Acutum-argutum

Acutum-argutum – para pojęć w poetyce Macieja Kazimierza Sarbiewskiego. Sarbiewski wprowadził te pojęcia w krótkim, ale kluczowym dla jego poetyki traktacie De acuto et arguto (właściwie De acuto et arguto sive Seneca et Martialis; polskie O poincie i dowcipie czyli Seneka i Marcjalis). Zgodnie z jego tytułem, acutum to specyficznie rozumiana pointa (“spiczastość”), argutum to specyficznie rozumiany dowcip. Pojęcia te stanowią podstawowe termin jego poetyki, obok powiązanych acumen (Zobacz także osobny artykuł Acumen), concors discordia czy discors concordia. Idee Sarbiewskiego mieszczą się w obrębie konceptyzmu.

Acutum: pointa

Acutum, “pointa”, stanowi zaskakujące zestawienie pojęć lub linii rozumowania. Miejsce, w którym przecinają się te linie, wyobrażać można sobie graficznie jako “wierzchołek”, “ostrze” pointy, które Sarbiewski określa jako acumen (właśnie wierzchołek lub ostrze oznacza słowo “acumen” w języku łacińskim). W przecięciu tym ujawnia się “zgodna niezgodność” (concors discordia) o paradoksalnym charakterze, stanowiąca podstawę wypływającego z utworu poetyckiego doświadczenia estetycznego, a wręcz istotę poezji.

Argutum: dowcip

Argutum, “dowcip”, stanowi czynnik pomocniczy w konstruowaniu pointy. Rozumie się przez to nieoczekiwany dobór słów, niespodziewane ich zestawienia, granie figurami mowy i warstwą brzmieniową wyrazów (dowcip językowy).

Etymologia

Oba słowa pochodzą z języka łacińskiego, oba są  formami rodzaju nijakiego (neutrum) odpowiednich przymiotników o znaczeniu rzeczownikowym. Acutus to “zaostrzony”, “ostry”, “przenikliwy”, “bystry”, “pełen talentu”. Argutus to natomiast “jasno przedstawiający”, “wyrazisty”, “dobitny”, “żywy”, “bystry”.