Żywa pagina

Żywa pagina, także paginatka – w typografii: forma paginacji, umieszczane ponad kolumną tekstu informacje o autorze, tytule dzieła, tytule rozdziału lub jego części itp., a także dyspozycja do treści strony. W odróżnieniu od paginy zwykłej (paginy martwej), która zawiera wyłącznie same numery stron, wskazuje więc także na zawartość merytoryczną strony, względnie rozdziału lub innej części książki. Tak jak pagina zwykła, pagina żywa zawiera również liczbę oznaczającą kolejność kolumny (numer strony).

W składzie żywej paginy stosuje się mniejszy stopień pisma, aniżeli w tekście głównym. Wyjątkiem są wydawnictwa, w których szczególne znaczenie ma czytelność żywej paginy. Należą do nich zwłaszcza wydawnictwa encyklopedyczne, słowniki i leksykony, w których żywa pagina ma za zadanie ułatwienie wyszukiwania poszczególnych haseł (por. artykuł słownikowy). Często stosuje się w nich nawet większy stopień pisma, niż użyty w tekście głównym.

Żywą paginę stosuje się przede wszystkim w celach informacyjnych, może ona jednak pełnić również funkcję dekoracyjną. Funkcjonalna informacyjnie pagina żywa musi być więc zmienna, informując czytelników o tematyce poszczególnych stronic lub wskazując im miejsce dzieła, w którym znajduje się dana stronica. Z tego względu paginę żywą stosuje się najczęściej w słownikach i encyklopediach, w książkach o charakterze poradnikowym, a także w dziełach zbiorowych – w innych publikacjach jest zazwyczaj zbędna.

Umieszczanie żywej paginy

Żywą paginę umieszcza się najczęściej w odstępie jednego wiersza od kolumny. Może być ona podkreślona cienką linią lub ujęta w dwie linie. Odstęp pomiędzy tekstem żywej paginy a linią oddzielającą go od tekstu zasadniczego powinien wynosić przy tym co najmniej 2 p. Ze względu na sposób zastosowania linii wyróżnia się żywą paginę otwartą (z tekstem i liczbą), podkreśloną (dodatkowo z linią u dołu) i zamkniętą (dodatkowo z liniami u góry i u dołu). Pagina żywa wliczana jest przy tym do zasadniczego formatu kolumny (wlicza się ją także do arkusza wydawniczego).

Pagina żywa może być umieszczona (i jest tak najczęściej) na górze kolumny tekstu, nie jest jednak błędem zamieszczenie jej u dołu kolumny. Możliwe jest również umieszczenie tekstu żywej paginy u góry kolumny, a liczby (numeru strony) u dołu kolumny. Tekst zamieszczony w żywej paginie powinien mieścić się w jednym wierszu, nie wypełniając przy tym całej długości kolumny.

Grubość oczek linii w paginach podkreślonych i zamkniętych powinna być dostosowana do grubości oczek jej czcionki. Odstęp między paginą żywą a tekstem zasadniczym powinien być równy stopniowi pisma tekstu podstawowego.

Żywą paginę umieszcza się na kolumnach tekstowych pełnych zasadniczego formatu i na kolumnach szpicowych. Nie umieszcza się jej natomiast na kolumnach spuszczonych, na wakatach oraz na dwójkach i czwórkach tytułowych.

Żywa pagina w książce zawierającej jedno dzieło

W przypadku, gdy książka zawiera tylko jedno dzieło, do żywej paginy nie wprowadza się ani imion autorów (także w publikacji zbiorowej), ani tytułu dzieła lub tytułu tomów. Na stronach parzystych umieszcza się tytuły partii tekstu wyższego rzędu, a więc części i rozdziałów dzieła. Na stronach nieparzystych umieszcza się natomiast tytuły partii tekstu niższego rzędu, a więc tytuły podrozdziałów.

Żywa pagina w książce zawierającej wiele dzieł jednego autora

W książkach, które zawierają wiele różnych dzieł tego samego autora, w żywej paginie na stronach nieparzystych umieszcza się tytuł rozdziału, na stronach parzystych umieszcza się natomiast tytuł właściwego dzieła. Wprowadza się do żywej paginy tytuł rozdziału, który rozpoczyna się na danej stronie lub jest na niej kontynuowany.

Żywa pagina w książce zawierającej wiele dzieł wielu autorów

Książka, która stanowi zbiór dzieł wielu autorów powinna zawierać w żywej paginie na stronach parzystych ich imiona i nazwiska, ewentualnie inicjały imion i nazwisk. Na stronach nieparzystych podaje się natomiast tytuły właściwych dzieł.

Stosowanie żywej paginy w słownikach i encyklopediach

Słowniki, leksykony i wydawnictwa encyklopedyczne na stronach parzystych zawierają początkowe hasło rozwarcia (a więc pierwsze hasło, które rozpoczyna się na danej stronie – nie kontynuację ze strony poprzedniej). Na stronach nieparzystych żywa pagina zawiera natomiast końcowe hasło rozwarcia.

Żywa pagina rozumowana

W uzasadnionych przypadkach zastosowana może być tzw. żywa pagina rozumowana. Zawiera ono zwięzłe omówienie tematyki przedstawionej na stronicach rozwarcia, względnie na pojedynczej stronicy. Umieszcza się ją tylko na stronicach nieparzystych lub na wszystkich stronicach książki.

Skracanie tytułów w żywej paginie

Ze względu na fakt, że treść żywej paginy musi mieścić się w jednym wierszu, niezbędne okazują się często skróty w jej treści. Tytuł dzieła i rozdziałów w żywej paginie można skracać przez urwanie jego ostatnich słów i zastąpienie ich wielokropkiem. W uzasadnionych przypadkach dopuszczalne jest także pominięcie niektórych słów we wnętrzu tytułu. Nie stosuje się natomiast skrótów poszczególnych wyrazów występujących w tytułach. Wyjątkiem są oczywiście słowa, które skracane są powszechnie.

Żywa pagina a przypisy po tekście głównym

Jeśli publikacja zawiera przypisy po tekście głównym, na stronach z przypisami także stosuje się żywą paginę. Podaje się w niej wtedy informacje o tym, do której partii tekstu odnoszą się przypisy.