Abusio

Abusio – w retoryce: figura retoryczna, synonim terminu katachreza rozumianego jako metafora pozbawiona przekonującej podbudowy semantycznej.

Abusio jako nieumotywowana metafora i jako nadużycie semantyczne

Katachreza to: 1) figura retoryczna, rodzaj metafory, która pozbawiona jest przekonywującej motywacji, której człony nie są zestrojone semantycznie. Nazywa się tak jednak także: 2) nowe znaczenie słowa, rozszerzające jego dotychczasowy zakres semantyczny. Katachreza jest tu synonimem raczej tylko dla pierwszego sensu tego słowa: a więc jako nadużycie semantyczne, nie jako “nowe znaczenie słowa”.

Termin “katechreza” jest pochodzenia greckiego (κατάχρησις, katachresis), natomiast termin “abusio” (genetivus abusionis) pochodzi z języka łacińskiego. Oznacza on także nadużycie w sensie ogólnym, jako niewłaściwe zachowanie – szczególnie w łacinie kościelnej. W kontekście retorycznym oznacza natomiast nadużycie semantyczne. Poza kontekstem retorycznym nie występuje raczej w łacinie klasycznej, gdzie “nadużycie” w sensie ogólnym to spokrewniony wyraz abusus, abusus. Etymologia obu tych słów związana jest z czasownikiem abutor, abusus sum – “zużyć”, “nadużyć”, “zużytkować”.

Termin występuje też w języku angielskim, obok częstszego catachresis. W terminologii retorycznej języka angielskiego pojawiają się mianowicie także terminy figure of abuse lub abusion, o tej samej etymologii.