Autentyzm

Autentyzm – kierunek w poezji polskiej okresu dwudziestolecia międzywojennego. Kierunek ten ukształtowali w latach 30. twórcy skupieni wokół czasopisma literackiego “Okolica Poetów“, wydawanego przez Stanisława Czernika w latach 1935-1939, ukazującego się w Ostrzeszowie.

Stanisław Czernik uchodzi za inicjatora autentyzmu, był też jego głównym teoretykiem, za najwybitniejszego reprezentanta uważany jest jednak Jan Bolesław Ożóg. Do przedstawicieli autentyzmu należeli także Józef Andrzej Frasik, Czesław Janczarski i Jerzy Pietrkiewicz. Jego zwolennikami, poetami bliskimi założeniom programowym autentyzmu byli też Józef Krupiński, Antoni Olcha, Stanisław Piętak i Marian Czuchnowski, bliski był im także artysta Tadeusz Makowski. Reprezentanci kierunku znani są także pod nazwą “autentyści“.

Program poetycki autentyzmu

Program poetycki autentyzmu miał dość swobodny, wręcz ogólnikowy charakter. Widoczna jest w nim opozycja tak wobec tradycjonalistycznej poetyki skamandrytów, jak i wobec nowatorskiego programu awangardy krakowskiej. Najważniejsze artykuły programowe autentyzmu, publikowane przez Stanisława Czernika w “Okolicy Poetów” w latach 1935-1936, to Styl w liryce, Co i jak oraz Fantazjotwórstwo poetyckie.

Jeszcze przed wykształceniem się autentyzmu jako kierunku poetyckiego terminu “autentyzm” używała Zofia Nałkowska. W obcym tak tradycjonalizmowi, jak i awangardowości programie poetyckim autentyzmu widoczna jest, typowa dla okresu międzywojennego, tendencja do powrotu do naturalizmu i realizmu. Tendencje takie widoczne są także właśnie w prozie Nałkowskiej. W literaturze europejskiej sam termin “autentyzm” nie był zresztą nowością, odnosił się jednak raczej do prozy, kojarząc się z dokumentaryzmem i literaturą faktu.

Największe znaczenie ma w nim postulat ujmowania przeżyć osobistych poety w sposób autentyczny. Przeżycia te obejmują elementy biografii duchowej twórcy, doświadczenia życiowe (biografizm i autobiografizm w literaturze, por. biografia), odwołania do macierzystego środowiska społecznego i przyrodniczego. Autentyczność ujęcia tych przeżyć zasadza się na bezpośredniości, braku (ze względu na deformujący charakter, które mają narzucać zdaniem autentystów twórczości poetyckiej) odwołań do konwencji i tradycji literackich, naturalności wyrazu i subiektywnie odczuwanej adekwatności użytych środków poetyckich do treści, szczerości i bezpośredniości przekazu poetyckiego. Przedstawiciele autentyzmu pragnęli osiągnąć w swojej twórczości “jedność prawdy artystycznej i prawdy życiowej“.

Koncepcjom programowym autentyzmu krytyka literacka dwudziestolecia międzywojennego zarzucała anachronizm ideowy. W poetyce autentyzmu dostrzegano wtórność artystyczną a także nieuprawnione samoograniczenie wyobraźni twórczej (jako że prawda poetycka, do której dążyli przedstawiciele autentyzmu, nie dopuszcza ich zdaniem fantazjotwórstwa).

Po II wojnie światowej próby uzasadnienia programu autentyzmu oraz twórczej kontynuacji jego poetyki podejmował Jan Bolesław Ożóg. Dążył on przy tym do ich uniwersalizacji poprzez nawiązanie do osiągnięć współczesnej antropologii oraz do psychologii głębi (jungizm).

Autentyzm jako nurt literatury wiejskiej

Ze względu na autobiografizm oraz odwołanie się do macierzystego środowiska społecznego i przyrodniczego postulowane w programie nurtu, autentyzm stał się w swojej praktyce literackiej elementem nurtu wiejskiego w literaturze polskiej. Jego reprezentanci wywodzili się zresztą w dużej mierze ze środowisk młodej inteligencji pochodzenia wiejskiego.

Poetyka autentyzmu wniosła do literatur polskiej nowe sposoby przedstawiania rodzimego środowiska społecznego i przyrodniczego. Znalazła w niej wyraz także psychologiczna i kulturowa swoistość chłopów polskich. Kultura chłopska podlegała zresztą często w twórczości przedstawicieli kierunku mitologizacji. Miejska cywilizacja techniczna, wychwalana przez futurystów i awangardę krakowską, postrzegana była natomiast często jako element wrogi wobec człowieka i wobec natury.

W autobiograficznej poezji autentystów wyraz znalazła także sytuacja inteligenta pochodzenia wiejskiego, który znalazł się w obrębie cywilizacji miejskiej. Poezja autentystów stara się przedstawić jego alienację, wyobcowanie duchowe. Alienacja ta ma podwójny charakter, jest wyobcowaniem tak wobec środowiska wiejskiego, jak i wobec cywilizacji urbanistycznej.

Autentyzm: Bibliografia

W 1961 roku ukazała się praca Bolesława Czernika Okolica poetów. Wspomnienia i materiały. W 1975 roku Jan Bolesław Ożóg wydał pracę Mój autentyzm (o próbach nowego uzasadnienia poetyki po wojnie kierunku patrz wyżej). W 1978 roku wydano antologię Okolica poetów. Antologia poezji autentystów. Monografię autentyzmu opracowała Alicja H. Moskalowa – Autentyzm w polskiej poezji międzywojennej, 1979.