Album amicorum

Album amicorum – rodzaj księgi pamiątkowej, niewielki album, książeczka przeznaczona do wpisywania przez różne osoby (głównie przyjaciół, znajomych) na pamiątkę dla jej właściciela sentencji, życzeń, drobnych utworów literackich i innych wpisów pamiątkowych. Albumy takie zawierają również rysunki, a nawet zapis nutowy utworów muzycznych. Wywodzą się z dawnej kultury studenckiej.

Wyrażenie pochodzi języka łacińskiego: “album przyjaciół”, “księga przyjaciół” – zobacz też album w sensie ogólnym, z dodatkowymi kontekstami historycznymi pojęcia. Albumy takie określa się także łacińską nazwą liber amicorum lub francuską album d’amis.

Album amicorum: zarys historyczny

Najstarszy zachowany album amicorum pochodzi z XVI wieku. Także najstarszy znany egzemplarz polski takiej księgi pochodzi z okresu renesansu. Albumy tego rodzaju rozpowszechnione były w całej nowożytnej Europie, szczególnie jednak w Niemczech. Początkowo obecne były zwłaszcza w kulturze studenckiej, wśród żaków – stąd też “uczona”, łacińska nazwa. Nazwa ta powstała przez analogię do średniowiecznego określenia “album”, oznaczającego księgę, do której wpisywano imiona profesorów i studentów uniwersytetu. Od niej z kolei pochodzi współczesne określenie ogólne “album”, oznaczające publikację w której główną treścią są zdjęcia, rysunki itp., lub podobnego charakteru zeszyt prywatny (kolekcja zdjęć, znaczków, wycinków oraz podpisów – autografów).

Największy rozkwit gatunku miał miejsce w XVIII wieku i w epoce romantyzmu, popularny był on wtedy zwłaszcza wśród kobiet. Na początku XIX wieku określenie “album amicorum” wypierał stopniowo pochodzący z języka niemieckiego termin sztambuch. Stosowano także określenie imionnik (także w formie imiennik). Nieco później pojawiło się określenie pamiętnik, szeroko znane już romantykom, mające jednak także wiele innych znaczeń (“pamiętnik” oznaczać może także np. rodzaj dziennika lub typ powieści).