Amorfizm

Amorfizm – w terminologii literackiej; bardzo luźna (“amorficzna”), chaotyczna budowa utworu, zwłaszcza fabuły, połączona z dygresyjnością i anegdotycznością. Termin ten występował zwłaszcza w polskich dyskusjach literackich w okresie wkrótce po II wojnie światowej. Zobacz też: afabularny.

Amorfizm a socrealizm

W pierwszych latach po II wojnie światowej terminem “amorfizm” określano pewien zespół cech literatury nowoczesnej, w tym zwłaszcza powieści. Powieść, która rezygnowała z klasycznego ładu kompozycyjnego, cechować miała się w konsekwencji bezforemnością i brakiem wartości poznawczych (“powieść amorficzna”).

Dyskusje nad powieścią w latach bezpośrednio po II wojnie światowej miały jeszcze względnie swobodny charakter – socrealizm rozpoczął się w Polsce w 1948 roku. Obecna już przed 1948 w prasie literackiej krytyka “amorficznych” odmian powieści, a więc w istocie powieści eksperymentalnej, stanowiła jednak zapowiedź jego wprowadzenia. W istocie kategoria “amorfizmu” służyła więc walce z literaturą awangardową i siłowemu wprowadzeniu socrealizmu w literaturze polskiej.

Amorficzna budowa gawędy szlacheckiej

Terminu tego używa się jednak także w odniesieniu do literatury dawniejszej, np. do gawędy szlacheckiej (por. Kazimierz Bartoszyński, O amorfizmie gawędy. Uwagi na marginesie „Pamiątek Soplicy”, w: idem, Teoria i interpretacja, 1985). Służy on wtedy głównie podkreśleniu swobody kompozycyjnej, fabularnej i narracyjnej utworu. W gawędzie szlacheckiej narrator wypowiada się w sposób bardzo swobodny. Stosuje liczne dygresje, nie stara się też o logiczne i kompozycyjne uzasadnienie wydarzeń, które przynależą do fabuły utworu (najczęściej jako swobodny tok wspomnień z życia).