Agon

Agon (ἀγών, w liczbie mnogiej ἀγῶνες, agones) – słowo bardzo wieloznaczne w języku greckim. Znaczenia słownikowe obejmują: 1) zgromadzenie, zbiór ludzi; 2) miejsce zgromadzenia, a także miejsce igrzysk, zawodów sportowych; 3) zawody sportowe, a zwłaszcza zapasy; 4) bitwę, walkę, spór, w tym nawet spór sądowy; 5) wysiłek; 6) główną część przemowy; 7) siłę elokwencji.


Znaczenia niesłownikowe to przede wszystkim 1) igrzyska, zawody (słowo “agones” oznacza po grecku po prostu igrzyska i wszelkie zawody sportowe – nie ma tu  żadnej różnicy znaczeniowej). Igrzyska olimpijskie to po grecku także agon, hieroj olympiakos agones. 2) w sensie podobnym do poprzedniego – agon poetycki, zawody poetyckie i śpiewacze.  3) w mitologii: bóstwo greckie stanowiące personifikację igrzysk. 4) w teatrze greckim: część dramatu greckiego, szczególnie komedii staroattyckiej, chociaż niekiedy termin odnosi się także do tragedii.

Od słowa “agon” pochodzi termin “agonistyka” (także “agonologia”), oznaczający ogólną teorię walki. Zobacz: agonistyka. Wywodzi się od niego również słowo “agonia”, niekiedy oznaczające walkę wewnętrzną, nie konanie w sensie dosłownym (por. agonia w Ogrójcu w artykule Modlitwa w Ogrójcu).

Społeczeństwo agonistyczne

W sumie agon jest nie tylko wieloznacznym słowem, ale jednym z pojęć kluczowych dla kultury greckiej, obecnym we wszystkich dziedzinach życia Greków.  Wiąże się z wojną, z polityką, retoryką, prawem i sądownictwem. Obecny jest w schematach myślenia naukowego i filozoficznego. Podobną etymologię ma słowo agora – już przez samo podobieństwo etymologiczne ujawnia się tu agoniczny charakter demokracji greckiej, której symbol stanowi agora.

Szczególnie wyraźnie agonistyczność kultury greckiej uwidoczniła się w dwóch jej aspektach: w teatrze i sporcie. Specyficzne dla teatru i sportu znaczenia omówione zostały w odrębnych rozdziałach. Całe społeczeństwo greckie określa się jednak jako “społeczeństwo agonistyczne” czy też “społeczeństwo kompetytywne“. Zawody sportowe, konkursy poetyckie i muzyczne czy wyścigi konne są jedynie zewnętrznym przejawem tak interpretowanej głębokiej struktury kultury greckiej, obecnego w niej przyjęcia współzawodnictwa i rywalizacji jako wzorca pożądanych zachowań społecznych. Właśnie dlatego jako właściwy sposób czczenia swoich bogów i herosów Grecy przyjęli igrzyska – święte igrzyska, rywalizację sportową, której nadano znaczenie religijne. Także rywalizacja w poezji, muzyce i teatrze wiązała się z życiem religijnym Greków.

Spotyka się także, mniej lub bardziej metaforyczne, znaczenia ukute współcześnie – zwłaszcza w odniesieniu do polityki i życia społecznego. Wiążą się one z przedstawionym wyżej obrazem kultury greckiej jako kultury agonistycznej. Przykładem może być tu znaczenie terminu w myśli Rogera Caillois.

Agon: teatr

Zobacz więcej w osobnym artykule: Agon: teatr.

Agon tragiczny

Podobnie jak w komedii attyckiej, w tragedii starożytnej Grecji agon jest elementem strukturalnym budowy dramatu, jest on w niej jednak o wiele słabiej zarysowany, niż w komedii. Dwaj aktorzyprotagonista i antagonista, wygłaszali prezentujące sprzeczne racje monologi, komentowane przez koryfeusza, które wkrótce przeradzały się w żywy dialog. Spór idei antagonistycznych postaci przypominał tu mocno spór na sali sądowej, na którym był wzorowany, a także typowy dla demokratycznego społeczeństwa ateńskiego (idea agory) spór polityczny. W sposób jasny i bezpośredni agon występuje właściwie tylko w tragedii Eurypidesa, i to w prawie wszystkich jego utworach. U Ajschylosa w zasadzie go się nie znajduje, u Sofoklesa nie zawsze i nie w każdej tragedii. Spotyka się to określenie także w sensie “konkurs tragików”, “konkurs na najlepszą tragedię”.

Charakter konkursowy miały bowiem wystawienia tragedii, które w Atenach odbywały się przede wszystkim w Wielkie Dionizje, święto na cześć boga Dionizosa. Święto to, nazywane także Dionizjami Miejskimi, odbywało się na przełomie marca i kwietnia. Podobnie jak igrzyska, także nazywane agonem, święto to miało jednocześnie religijny i państwowy charakter, jego organizatorem było państwo ateńskie. Trzech tragików wystawiało po trzy tragedie oraz jeden dramat satyrowy w ciągu jego trzech ostatnich dni. Mniejszy konkurs odbywał się także w Lenaje, na przełomie stycznia i lutego – w Lenaje dwóch tragików wystawiało po dwie tragedie. Utwory dramatyczne wystawiano także w Pireusie w Dionizje Wiejskie (Dionizje Małe), święto to miało już jednak mniej oficjalny, zabawowy i ludowy charakter.

W komedii greckiej

Komedia staroattycka (komedia stara) miała charakter wysoce sformalizowany, dzieliła się na jasno określone części. Pisarze zaliczani do twórców komedii starej działali w V wieku p.n.e., jej głównym reprezentantem był Arystofanes. Komedię rozpoczynały prologos, ogólne zarysowanie akcji utworu, oraz parodos,  wejście chóru na scenę. Po nich następował agon: rozmowa aktora z chórem lub dwóch aktorów z podzielonymi, reprezentującymi przeciwne racje połówkami chóru. To właśnie w tej części komedii zarysowany jest jako polemika między antagonistami główny konflikt dramatyczny, stanowiący oś treści całego dzieła. Agon komediowy wywodzi się zapewne z pradawnych rytuałów rolniczych, o charakterze mimetycznym, naśladujących cykl życia i śmierci. Już tu, w tej zrytualizowanej opozycji przeciwieństw występujących w przyrodzie, ujawnia się typowa dla kluczowego dla kultury greckiej pojęcia agonu współzawodnictwo idei.

Agon: zawody sportowe, igrzyska

Zobacz osobny artykuł: Agon: igrzyska.

Słowo to oznacza w języku greckim każdy rodzaj rywalizacji, w tym zawody sportowe. Oznacza także igrzyska, zwłaszcza w liczbie mnogiej (agones). Święte igrzyska olimpijskie to po grecku także agon: hieroj olympiakos agones. Słowo to znaczyć może więc tyle, co współczesny sport wyczynowy.

Igrzyska odbywały się w starożytności w bardzo wielu miastach i różne były prestiż i znaczenie tych wydarzeń. Najważniejsze były igrzyska olimpijskie, igrzyska pytyjskie, igrzyska istmijskie i igrzyska nemejskie, o panhelleńskim, a więc “ogólnonarodowym” charakterze. W igrzyskach panhelleńskich rywalizować mogli ze sobą wszyscy Grecy, nie dopuszczano jednak do nich reprezentantów innych narodowości (“babrarzyńców”).

Igrzyska stanowiły wydarzenie zarazem religijne i państwowe, co jest typowe jest dla całej religii greckiej okresu klasycznego. Agones hieroi, igrzyska święte, miały charakter honorowy, nie przewidywano w nich nagród innych, niż wieńce laurowe i rozmaite zaszczyty. Istniały jednak także, mniej szanowane, typy zawodów zawodów sportowych, w których przewidywano nagrody finansowe. Organizatorami igrzysk byli agonoteci. Mimo rywalizacyjnego charakteru igrzysk obowiązywała, w czasie igrzysk olimpijskich, a także delfickich – ekechejria (ekecheiria), “pokój boży”, czyli ogólnogreckie zawieszenie broni.

W mitologii greckiej

Także postać w miologii greckiej (personifikacja zawodów) – jego statua znajdowała się w Olimpii. Zobacz osobny artykuł: Agon: mitologia.


Tagi
Encyklopedia filozofiiEncyklopedia kultury antycznejEncyklopedia literaturyEncyklopedia muzykiEncyklopedia politologiiEncyklopedia religiiEncyklopedia retorykiEncyklopedia socjologiiEncyklopedia teatruLeksykon sportowy

Dodaj komentarz