Argumentum ad exemplum

Argumentum ad exemplum, także w formach argumentum ab exemplum, argumentum ad exemplis i argumentum ab exemplisargument odwołujący się do przykładu (przykładów, w języku łacińskim: exemplum). Przykład ten ma zobrazować zasadność danego twierdzenia lub dowodu, względnie przeciwnie – mieć na celu obalenie jakiegoś twierdzenia.


Porównaj: argumentum ad absurdum, argumentum ad amicitiam, argumentum ad antiquitatem, argumentum ad auditorem, argumentum ad baculum, argumentum ad captandum vulgus, argumentum ad consequentiam, argumentum ad crumenam, argumentum ad fidem, argumentum ad hominem, argumentum ad ignorantiam, argumentum ad invidiam, argumentum ad iudicium, argumentum ad metum, argumentum ad misericordiam, argumentum ad orationem, argumentum ad personam, argumentum ad passiones, argumentum ad populum, argumentum ad quietem, argumentum ad rem, argumentum ad reverentiam, argumentum ad ridiculum, argumentum ad socordiam, argumentum ad superbiam, argumentum ad superstitionem, argumentum ad vanitatem, argumentum ad verecundiam, argumentum ad vertiginem, argumentum a fortiori, argumentum a silentioargumentum ab utili, arguementum a contrario, argumentum ex concessis, argumentum a simili.

Przykład i kontrprzykład

Przykład może wykazać istnienie jakiegoś przedmiotu, dowieść prawdziwości zdania stwierdzającego istnienie czegoś (np. przez ostensję – wskazanie; za pomocą zdań egzystencjalnych). Tak np. wskazując przykład Belgii można dowieść istnienia państw, w których panuje król. Kontrprzykład służy natomiast obaleniu jakiejś tezy ogólnej – wskazując kontrprzykład Belgii można obalić tezę, że monarchia nie może być państwem demokratycznym.

Częściowe uzasadnienie tezy. Wnioskowanie statystyczne

Przykład służy także częściowemu uzasadnieniu tezy ogólnej. Uzyskuje się wtedy potwierdzenie tezy ogólnej na podstawie wnioskowania redukcyjnego (najczęściej indukcyjnego). Przy pojedynczym przykładzie potwierdzenie to jest oczywiście bardzo słabe. Wskazać można np. słowika jako przykład tezy ogólnej, że ptaki potrafią latać, lub strusia jako przykład tezy ogólnej, że ptaki nie potrafią latać. Zdarza się, że przykłady szczególnie spektakularne, robiące duże wrażenie na odbiorcach – dowodzą tez błędnych.

W przypadku rozumowań redukcyjnych przykład może mieć pewną wartość, w przypadku rozumowań statystycznych jest natomiast błędny i całkowicie bezwartościowy jako uzasadnienie zdania statystycznego. Aby uzasadnić współzależność dwóch cech, wskazuje się tu na przedmiot, który ma jednocześnie obie te cechy. Np.: “Bieganie skraca życie. Mój kolega uprawiał jogging i zmarł na zawał serca przed pięćdziesiątką”.

Przykład i wnioskowanie przez analogię

Wnioskowanie przez analogię to wnioskowanie od szczegółu do ogółu,  w którym na podstawie stwierdzenia pewnych podobieństw pomiędzy przedmiotami wnioskuje się o występowaniu innych podobieństw między nimi. Jako podstawy do wnioskowania przez analogię używa się właśnie przykładów: “Tomek nie mógł tego naprawić, mój tata nie mógł tego naprawić, ty też nie będziesz potrafił”.

Ad exemplum w uzasadnianiu ocen. Wzorzec do naśladowania

Argumenty odwołujące się do przykładów występują często także w uzasadnieniach ocen (zwłaszcza moralnych, estetycznych). Wskazuje się tu na fakt, że jakiś przedmiot A oceniony został w określony sposób. Z faktu, że przedmiot B jest podobny do przedmiotu A pod pewnymi istotnymi względami wnioskuje się, że przedmiot B powinien zostać oceniony podobnie. Np. “skoro uważa się za niemoralne karanie schizofreników, którzy nie są świadomi swoich czynów, nie powinno się także karać pijanych kierowców”. Podobny charakter ma także argumentum a simili. Tego rodzaju argumenty ad exemplum obarczone są często błędną analogią, ocena istotności podobieństwa między rozważanymi przykładami jest bowiem subiektywna.

Przykłady, zwłaszcza wzięte z biografii sławnych ludzi, podawane są często jako wzorce do naśladowania. Także one służą często do budowania ocen moralnych.


Tagi
Encyklopedia filozofiiEncyklopedia retorykiKsięga przysłówLeksykon języka łacińskiego

2 komentarze do “Argumentum ad exemplum”

Dodaj komentarz