Argumentum ad absurdum

Argumentum ad absurdum lub argumentum ab absurdo, także w formie argument ad absurdum – rodzaj argumentu, dosłownie “argument odwołujący się do absurdu”. Odnosi się on do sytuacji, w których uznanie danego poglądu pociąga za sobą uznanie innego, uznawanego za absurdalny. Nieco inne znaczenie terminu występuje w terminologii prawniczej, w której oznacza on omówioną niżej dyrektywę interpretacyjną. Argument ten nie stanowi (w odróżnieniu od serii podobnie nazwanych argumentów nielojalnych, takich jak argumentum ad hominem) chwytu erystycznego, ale jest rodzajem argumentacji rzetelnej.

Zobacz też: absurd w logice i filozofii.

Argumentu ad absurdum nie należy mylić z potocznie rozumianym nielojalnym, erystycznym sprowadzaniem czegoś do absurdu – takie rozumowania stanowią raczej błędy materialne polegające na fałszywym, przesadnym formułowaniu przesłanek lub wniosków tak, by wydawały się absurdalne. Potocznie rozumiane argumenty ad absurdum to zazwyczaj nieuprawniona hiperbolizacja poglądów przeciwnika tak, by wydawały się absurdalne.

Odrębnym, choć powiązanym pojęciem jest także reductio ad absurdum (redukcja ad absurdum) – czyli, w pewnym uproszczeniu, dowód nie wprost. Nieco podobnym w formie, ale błędnym argumentem jest argument ad consequentiam (odwołujący się do przykrych następstw czegoś).

Porównaj: argumentum ad amicitiam, argumentum ad antiquitatem, argumentum ad auditorem, argumentum ad baculum, argumentum ad captandum vulgus, argumentum ad consequentiam, argumentum ad crumenam, argumentum ad fidem, argumentum ad hominem, argumentum ad ignorantiam, argumentum ad invidiam, argumentum ad iudicium, argumentum ad metum, argumentum ad misericordiam, argumentum ad orationem, argumentum ad personam, argumentum ad passiones, argumentum ad populum, argumentum ad quietem, argumentum ad rem, argumentum ad reverentiam, argumentum ad ridiculum, argumentum ad socordiam, argumentum ad superbiam, argumentum ad superstitionem, argumentum ad vanitatem, argumentum ad verecundiam, argumentum ad vertiginem, argumentum a fortiori, argumentum a silentio, argumentum ad exemplum, argumentum ab utili, argumentum a contrario, argumentum ex concessis, argumentum a simili.

Argument ad absurdum w logice

W logice argumentum ad absurdum to wnioskowanie, w którym jako przesłankę wykorzystuje się fakt, że konieczną konsekwencją zaakceptowania poglądu A jest jednoczesne zaakceptowanie poglądu B – pogląd B jest zaś stanowiskiem absurdalnym, nie do przyjęcia. Zobacz też: absurd ( w sensie logicznym). W konsekwencji dochodzi się do odrzucenia przesłanki A.

Argument ad absurdum często odwołuje się do rodzajów rozumowań zwanych reductio ad falsum i reductio ad absurdum. W takim przypadku słuszność argumentu dowodzi fałszywości jakiegoś zdania. Reductio ad falsum to metoda umożliwiająca wykazanie fałszywości jakiegoś zdania poprzez wyprowadzenie z niego fałszywego wniosku. Reductio ad absurdum to metoda obalenia jakiegoś twierdzenia przez wyciągnięcie z niego dwóch sprzecznych wniosków.

Argumentów ad absurdum używa się szczególnie często w rozumowaniach dotyczących przyjmowania lub odrzucania norm, a także podejmowania decyzji. W przypadku, gdy uznanie jakiejś normy A jest wątpliwe, argumentem ad absurdum wykazuje się często, że norma A z konieczności prowadzi do zaakceptowania jakieś normy B, która jest (w oczywisty sposób) absurdalna, nieakceptowalna. Podobnie w przypadku decyzji wykazuje się, że podjęcie określonej decyzji prowadzi do zaistnienia jakiegoś nieakceptowalnego stanu rzeczy. Przykładem może być argumentacja: “Gdyby uznać zakaz zabijania za normę obowiązującą bezwzględnie, trzeba by także przyjąć normę zakazującą zabijania pasożytów, komarów, a nawet wirusów i bakterii”.

Ogólny schemat wnioskowania argumentum ad absurdum wygląda następująco:

Jeśli uznać A za prawdziwe (właściwe, obowiązujące) to za prawdziwe uznać trzeba by także B, które jednak jest absurdem.

Zatem: B jest fałszywe (B należy odrzucić).

Argumentum ad absurdum jako dyrektywa interpretacyjna

Argument ad absurdum to także jedna ze stosowanych w rozumowaniach prawniczych dyrektyw interpretacyjnych (dyrektywa wykładni funkcjonalnej). Dyrektywa ta mówi, że jeśli określona interpretacja (wykładnia) danego przepisu prawnego prowadzi do przyjęcia jaskrawo absurdalnego rozstrzygnięcia, to dyrektywę tę należy odrzucić. Niedorzeczność rozumiana jest tu przede wszystkim jako wyraźne rozmijanie się z celami prawodawcy lub jako brak możliwości praktycznego wykonania rozstrzygnięcia.

Przykład: artykuł 717 k.c. mówi, że “Jeżeli kilka osób wspólnie wzięło rzecz do używania, ich odpowiedzialność jest solidarna”. Słowo “kilka” oznacza w języku polskim, zgodnie z definicjami podawanymi przez słowniki, liczbę od 3 do 9 włącznie. Zgodnie z wykładnią językową należałoby więc przyjąć, że jeśli wspólnie wzięły do używania daną rzecz dwie osoby, lub też wzięło ją do używania dziesięć osób albo więcej – ich odpowiedzialność nie jest solidarna. Wniosek taki należy oczywiście uznać za absurdalny, należy odrzucić tego rodzaju wykładnie, postępując w myśl argumentacji ad absurdum.