Asyndeton

Asyndeton – konstrukcja składniowa, połączenie zdań lub części zdań (fraz, zdań podrzędnych i współrzędnych) bez użycia (oczekiwanego) spójnika. Stanowi także figurę retoryczną i środek stylistyczny. Najczęściej używana przy wyliczaniu, w celu nadania wypowiedzi spójności. Bezspójnikowe połączenie zdań określa się także jako połączenie asyndetyczne. Zbliżony charakter ma polisyndeton, figura retoryczna polegająca na połączeniu szeregu zdań takimi samymi spójnikami.


Zobacz też: anakolut.

O asyndetonie mówi się najczęściej w przypadku bezspójnikowych zdań współrzędnie złożonych, np. “Tomasz wstaje rano, Jan wstaje w południe.”, łacińskie “Veni, vidi, vici.” (“Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem” – asyndeton stanowiący zdanie złożone współrzędnie składające się z trzech zdań podrzędnych). Za asyndetony uznaje się także połączenia stanowiące równoważniki zdań, typu “miasto, masa, maszyna” (hasło programowe awangardy krakowskiej), “wolność, równość, braterstwo”. Także ciągi zdań i równoważników zdań typu “Powiedziałem. Słyszeliście. Wiecie, o co idzie. Wydajcie wyrok.” (mowa Lizjasza przeciw Eratostenesowi).

Etymologia: z języka greckiego – ἀσύνδετον, asyndeton – “nie połączony”, “bez spójników”.

W innych językach: Język angielski – asyndeton (w liczbie mnogiej asyndeta), czasem także asyndetism. Język francuski – asyndète. Język niemiecki – Asyndeton.

Asyndeton w języku mówionym i jako środek stylistyczny

Połączenia asyndetyczne najbardziej typowe są dla składni języka mówionego. Jest tak dlatego, że – ze względu na fakt, że w przypadku komunikacji werbalnej odbiorca może łatwo domyślić się relacji między zdaniami i ich częściami na podstawie sytuacji – mówiący może opuścić wiele spójników bez zmniejszenia zrozumiałości wypowiedzi.

Ze względu na swoją zwartość konstrukcje asyndetyczne odgrywają jednak dużą rolę także w literaturze, szczególnie w poezji. Nabiera tu oczywiście innej wartości stylistycznej, niż w języku mówionym, stanowiąc środek stylistyczny akcentujący właśnie zwartość wypowiedzi poetyckiej, umożliwiający jej kondensację. Podobną wartość zdania złożone asyndetycznie mają w retoryce.

Zwartość wypowiedzi asyndeton podkreślać może nie tylko w poezji, ale także w prozie – tak jak w przytoczonym wyżej przykładzie z Cezara, Veni, vidi, vici. Inną funkcją, typową właśnie raczej dla prozy, niż dla poezji, jest podkreślenie istotowej jedności członów zdaniowych i wyrażanych przez nie informacji – funkcja taka, o najsilniej retorycznym charakterze, występuje wyraźnie w przytoczonych niżej przykładach ze Spinozy i z Lincolna. Niekiedy także (czasem jako naśladowanie omówionej wyżej wartości stylistycznej asyndetonu w składni języka mówionego) figurę tę stosuje się – szczególnie w prozie narracyjnej, w opisach sytuacji i w dialogach – do wywołania wrażenia nieporządku, chaosu, niepewności intelektualnej lub emocjonalnego pobudzenia.

Asyndeton: Przykłady

Przykłady w literaturze polskiej:

Dźwięki pulsują światłem jadowicie poszukującym ludzi
Wkrótce dzień ostry nawinie nici ich nerwów
Naciągnie
Napnie
Popróbuje strun
(Robert Gutowski)

Pani zapomnieć trudno,
Nie wygnać z myśli grzechu,
Zawsze na sercu nudno,
Nigdy na ustach śmiechu,
Nigdy snu na źrenicy!
(Adam Mickiewicz, Lilije)

Zieleniło się, kwitło,
Wrzało głębią błękitną,
Wiosną śnieżnopuszystą,
Nieuchwytną, przejrzystą,
Nieprawdziwą, niezwykłą
(Władysław Broniewski, Hawrań i Murań)

Przykład z prozy polskiej:

Trzęsło go niezdrowie fizyczne, dreszcze, łamanie jakby w początkach Tyfusu. (Stefan Żeromski, Zamieć)

Przykład z pism filozofa Barucha Spinozy, stanowiący jego definicję pokoju. Spinoza pisze: “jest to stan ducha, który usposabia do życzliwości, ufności, sprawiedliwości”.

Przykład z wypowiedzi publicznych Abrahama Lincolna: “The government of the people, by the people, for the people shall not perish from this earth.” – “Rządy ludu, przez lud i dla ludu nie znikną wraz z nami z powierzchni ziemi”.


Tagi
Encyklopedia językoznawstwa ogólnegoEncyklopedia literaturyEncyklopedia retoryki

Dodaj komentarz