Anakolut

Anakolut, także konstrukcja anakolutyczna – figura retoryczna, a także konstrukcja składniowa o charakterze błędu językowego. Zdanie o wadliwej konstrukcji składniowej, rodzaj błędu składniowego (zobacz też błąd językowy i błąd składniowy). W składni opisowej rozpatruje się głównie anakolut niezamierzony, powstający przeważnie poprzez przerwanie toku wypowiedzi i dalsze kontynuowanie myśli, np.: Nasi znajomi, jeśli rozmawiam z naszymi znajomymi, to rozmowa jest przyjemnaDyrektor otworzył zebranie, wskazując jego cele; Idąc do szkoły, świeciło słońce (niepoprawne zastosowanie imiesłowowego równoważnika zdania, uznawane czasem za odrębny rodzaj błędu składniowego).


Termin pochodzi z języka greckiego: ἀκόλουθον,  anakolouthon,”następujący”, “niekonsekwentny”. W innych językach: język angielski – anacoluthon, także anacoluthia; język niemiecki – Anakoluth, także Satzbruch, Anakoluthon, Anakoluthie; język francuski – anacoluthe.

Zobacz też: asyndeton, bezspójnikowa konstrukcja składniowa.

Anakolut w językoznawstwie: błąd językowy

Anakolut to konstrukcja składniowa niezgodna z ogólnie przyjętymi normami językowymi, która powstaje na skutek rozchwiania więzi składniowych, związana z brakiem formalnej zgodności pomiędzy poszczególnymi częściami zdania – a więc zdanie o wadliwej konstrukcji składniowej.

Najczęstszym przypadkiem jest brak związku pomiędzy częścią początkową a częścią końcową. Przykład: Ogłuszony rykiem lwów, uwaga tresera nastawiona była na publiczność.

Anakoluty należą do najczęstszych błędów językowych, szczególnie w języku mówionym i w języku potocznym. Przyczyną ich powstawania jest przede wszystkim nieuwaga, roztargnienie i pośpiech. Często rozpoczynamy zdanie, a następnie brakuje nam jakiegoś słowa – używamy więc innego, które wymagałoby jednak innego rozpoczęcia zdania. Raz wypowiedzianych słów nie da się cofnąć, dalszy ciąg wypowiedzi rozwija się więc dalej bez związku z jej początkiem (którego zresztą często się już nie pamięta).

Częstym i szczególnie wyrazistym rodzajem anakolutu jest anapodoton, konstrukcja składniowa polegająca na braku koordynacji pomiędzy poszczególnymi członami zdania złożonego. Burzy ona oczekiwany schemat zdaniowy. Pojawia się ona najczęściej, kiedy składnik skoordynowany zwykle parzyście ze składnikiem zdania następnego nie znajduje oczekiwanego uzupełnienia w zdaniu dalszym – a więc w konstrukcjach typu ani…, ani…jedni…, drudzy…wtedy…, gdy…, tak… jak…, albo… albo… (skoordynowanych parzyście). Przykłady: Albo się uda, a jak nie, to wyjadęJedni tańczyli, reszta poszła na spacer; Albo będzie dobrze, a jak nie, to nie wiem, co zrobię.

Anakolut jako środek stylistyczny i figura retoryczna

Niekiedy anakoluty wprowadzane są celowo do tekstów literackich – jako środek stylistyczny, pojawiają się też w innych rodzajach tekstów jako figura retoryczna. W tekstach literackich stanowią najczęściej element stylizacji. Może to być stylizacja na indywidualny język bohatera utworu, stylizacja na język potoczny (np. w twórczości Mirona Białoszewskiego), a także sposób uniezwyklenia języka poetyckiego. Niekiedy anakolut stanowi wyraz bardzo znacznego natężenia emocjonalnego u bohatera (nieskładna mowa i niegramatyczne zdania jako wyraz wzburzenia emocjonalnego).

Omówiony wyżej anapodoton także jest figurą retoryczną i środkiem stylistycznym. Inne środki stylistyczne zbliżone do anakolutu to solecyzm (nieprawidłowość połączeń wyrazowych w zdaniu, także uznawana za rodzaj anakolutu) i syllepsis (brak odpowiedniości między budową logiczną i gramatyczną wypowiedzi)

Przykłady

Otwórz oczy, to jesteś tryskającym powietrzem zdrój żywy. (Krzysztof Kamil Baczyński, Wolność).

Ducha za to zobaczyć / Stanowiło dostojność / Znamienitość jak w cyrku / Gadająca foka (Stanisław Grochowiak, Hamlet).

Najbardziej znany przykład anakolutu w literaturze polskiej pochodzi z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza

Wszystko to, prawda, z pychy, żeby nie ubliżyć
Imieniowi Sopliców, żeby się nie zniżyć
Przed panem prośbą próżną, nie dostać odmowy,
Bo jakież by to były między szlachtą mowy,
Gdyby wiedziano, że ja, Jacek…
Soplicy Horeszkowie odmówili dziewkę!
Że mnie, Jackowi, czarną podano polewkę!
.


Tagi
Encyklopedia językoznawstwa ogólnegoEncyklopedia literaturyEncyklopedia retoryki

Dodaj komentarz