Encyklopedie humanistyczne
Apostrofa: figura retoryczna stanowiący bezpośredni zwrot do osoby, bóstwa, upersonifikowanej idei lub przedmiotu. Zaliczana do figur myśli. Apostrofa występuje tak w przemówieniach, jak i w utworach literackich, zwłaszcza poetyckich. Termin występuje także w lingwistyce.
Antonomazja, także pronominatio: nazwa dwóch zbliżonych figur retorycznych i środków stylistycznych: użycie imienia znanej postaci jako nazwy pewnego typu, względnie odwrotnie – użycie epitetu lub peryfrazy zamiast imienia własnego.
Anakolut: figura retoryczna i konstrukcja składniowa o charakterze błędu językowego (zdanie o wadliwej konstrukcji).
Dygresja – w retoryce jeden z chwytów retorycznych – chwilowe odejście od głównego toku myślowego. W literaturze technika narracyjna – chwilowe odejście od głównego toku narracji.
Asteizm, także urbanitas: figura retoryczna – lekki, dowcipny zwrot stanowiący popis zręczności krasomówczej lub konwersacyjnej.
Antyklimaks: zniweczenie efektu retorycznego lub poetyckiego poprzez nagłe obniżenie napięcia. Także synonim terminu “gradacja opadająca”, “antygradacja”. Antyklimaks w filmie.
Antropopatia: odmiana antropomorfizacji. Przypisanie ludzkich uczuć przedmiotom.
Antropomorfizacja: figura retoryczna i środek stylistyczny, przypisanie cech ludzkich przedmiotom ożywionym lub nieożywionym.
Animizacja, także ożywienie: figura retoryczna i środek stylistyczny; odmiana metafory polegająca na nadaniu atrybutów (cech) istot żywych przedmiotom nieożywionym.
Alegoria: motyw, znak, który ma dwa znaczenia, znaczenie dosłowne i znaczenie ukryte. Figura retoryczna stanowiąca formę rozwiniętej metafory.
Asyndeton – konstrukcja składniowa, połączenie zdań lub części zdań bez użycia spójnika. Figura retoryczna i środek stylistyczny.
Aliteracja: powtórzenie jednakowych głosek w celu wzmocnienia ekspresji na początku sąsiadujących z sobą w tekście wyrazów. Środek stylistyczny. Wiersz aliteracyjny. Przykłady aliteracji.
Adiunctio: “przyłączenie”, “adiunkcja” – figura retoryczna, właściwie forma zeugmy. Zbliżony charakter ma disiunctio. Przypisanie podmiotowi kilu orzeczeń, zdaniu głównemu kilku podrzędnych – w sytuacji, gdy wiążący element składniowy nie powtarza się.
Accusatio: w retoryce rzymskiej mowa oskarżycielska, względnie kategoria (categoria), akt wykazania zła w postępowaniu przeciwnika lub element mowy mający taki charakter.
Accumulatio: Figura retoryczna, synonim polskiego “nagromadzenia”. W ogólnej łacinie klasycznej słowo odnosi się głownie do ogrodnictwa (nagromadzenie ziemi).
Abusio: katachreza (figura retoryczna), w łacinie kościelnej także “nadużycie”.
Afodos: w teatrze greckim (zejście chóru ze sceny). Także figura retoryczna (=anachoresis).
Adynata: “niedorzeczności”, “niemożliwości” w literaturze. Rozumiane mogą być jako figura retoryczna, humorystyczne utwory fabularne (zwłaszcza w literaturze ludowej), względnie anegdoty i facecje, lub jako nonsensowne motywy literackie.
