Alfabet polski
Alfabet polski – alfabet oparty na alfabecie łacińskim, zbiór wszystkich znaków literowych używanych do zapisu języka polskiego, ułożonych w ustalonym tradycyjnie porządku alfabetycznym.
Alfabet polski składa się z 32 liter, nie licząc stosowanych jedynie w wyrazach pochodzenia obcego liter Q, X i V. Zawiera więc więcej liter, niż klasyczny alfabet łaciński, który składa się z 24 liter (bez J i W, przy czym litera U jest wprowadzoną dopiero w średniowieczu odmianą graficzną litery V), oraz niż współczesny podstawowy alfabet łaciński, który składa się z 26 liter (A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z).
Historia alfabetu polskiego
Faza pisowni niezłożonej. Alfabet polski w średniowieczu
Język polski przynależy do języków zachodniosłowiańskich. Poświadczony jest w piśmie od połowy XII wieku, już wcześniej pojawiało się jednak wiele polskich nazw własnych wplecionych w teksty zapisane w języku łacińskim, głównie w dokumentach kościelnych. Pierwsze pełnie zdanie zapisane w języku polskim pochodzi z Księgi henrykowskiej spisanej w 1268 roku – w transliteracji ma ono postać Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai, w transkrypcji Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj. Transliteracja wskazuje na postać, którą przybierał pierwotny polski alfabet, transkrypcja wskazuje na rzeczywistą wymowę tego zdania w świetle współczesnej pisowni polskiej.
Alfabet łaciński nie wystarczał do poprawnego zapisu języka polskiego. Pierwsze teksty w języku polskim oparte są zresztą nie tyle bezpośrednio o alfabet łaciński, ile o przedhusycki alfabet czeski. Brakowało w alfabecie łacińskim dostatecznej liczby liter do oddania bogactwa rozległego polskiego systemu spółgłosek, a także do zapisu samogłosek nosowych. Istniały natomiast w alfabecie łacińskim litery i dwuznaki zbędne, nadmiarowe, jak x, q, ae i oe. Wczesne dzieje polskiej ortografii składają się więc z prób przystosowania niewystarczającego ilościowo i jakościowo systemu pisma do fonologii języka polskiego. Początkowe dzieje tych prób nie są znane, pierwsze polskie teksty i wyrazy zapisywane były anonimowo, w kościelnych skryptoriach i w kancelariach.
Najstarsza faza rozwoju ortografii polskiej to “faza pisowni niezłożonej”. Poprzestawano wtedy na użyciu wyłącznie liter alfabetu łacińskiego stosowanych w średniowieczu, bez żadnych zmian i dodatków. Pojedyncza litera łacińska miała więc wiele wartości fonetycznych, np. litera c oznaczała k, c i cz; litera d oznaczała d, dz i dź. Jedną z najwcześniejszych innowacji było wprowadzenie dodatkowej litery ø na oznaczenie wszystkich samogłosek nosowych. Stopniowo wprowadzano dwuznaki, natomiast rzadko używano zbędnych liter łacińskich do oddania cech fonetyki języka polskiego (np. nosowość zaznaczano czasem także literą x). Powstający stopniowo system, pozostający pod wpływem czeskim i niemieckim, był bardzo niejednolity i niekonsekwentny.
Bulla gnieźnieńska z 1136 roku oddaje głoskę u literami u i v; i przez i oraz y z kropką; y przez i oraz y z kropką; samogłoski nosowe bardzo rozmaicie – an, en, un, am, em, um, o, e, u; w jako v i u; s jako s, ss i z; z jako s i z; ś jako z i s; ź jako s i z; sz jako s i ss; ż jako z i s; c jako c, ch, che, z oraz zi; cz jako c, ch i che; dz jako z; ć jako t; dź jako d; rz (wymawiane wtedy odmiennie, niż dziś) jako r; k jako c i k (w zależności od pozycji, analogicznie do łaciny); j jako i oraz y z kropką; grupę ij jako ij; grupę yj jako y z kropką i dwuznak złożony z i i y z kropką; grupę wu jako v, u i uu; grupę szcz jako sch i st; grupę kw jako cu i qu.
Dość podobnie wygląda ortografia polska w XIV wieku. Wprowadza się wtedy dodatkowo wiele dwuznaków, a także grecką literę fi. Lepiej odróżnia się spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne, oznaczenia spółgłosek miękkich i twardych są natomiast niekonsekwentne. Pełna niekonsekwencji, a nawet oryginalnych i dziwnych pomysłów poszczególnych autorów, jest także ortografia XV wieku – ten sam tekst pisany przez różnych kopistów wykazywać może znaczne różnice. Litera ø wychodzi stopniowo z użycia na rzecz połączeń samogłosek z n i m, a także znanych dziś ogonków. Nie wyraża się też jeszcze różnicy spółgłosek miękkich i twardych przed samogłoskami.
Jakub Parkoszowic i jego średniowieczny alfabet polski
Polski język literacki rozwijał się szybko w XV wieku, pierwsze wielkie dzieła literatury polskiej mają już właściwie zestandaryzowaną formę językową. Autorem pierwszego traktatu o ortografii polskiej, pierwszej próby standaryzacji alfabetu polskiego, był Jakub Parkoszowic z Żurawicy, profesor i rektor Akademii Krakowskiej. Spisany w języku łacińskim Traktat o ortografii polskiej Parkoszowica powstał około 1440 roku. Pobudką powstania traktatu było świadome przywiązanie Parkoszowica do języka ojczystego. Traktat Parkoszowica pozostaje prawdopodobnie pod wpływem Jana Husa, reformatora ortografii czeskiej. Ze względu na fakt, że Jan Hus uznawany był przez Kościół za heretyka, Parkoszowic musiał jednak zacierać ślady tego wpływu, co zmusiło go do przyjęcia wielu nieudanych rozwiązań.
Parkoszowic starał się opracować alfabet fonetyczny, w którym każdej głosce odpowiadać będzie inna litera. Przy takim założeniu pomnaża się oczywiście znacznie liczba wprowadzonych liter, realizowane jest ono jednak bardzo niekonsekwentnie. Stosuje się jednak także dwuznak, np. długie a, e, o oraz u zapisuje się jako aa, ee, oo i uu; ś zapisuje się jako ssz a ź jako zz. Samogłoski twarde oznacza się osobnymi, nowymi literami. Wprowadza się bardzo wiele pomysłów niepraktycznych. Ostatecznie “obiecadło” Parkoszowica nie tylko nie przyjęło się, ale też nie wywarło znaczniejszego wpływu na dalszy rozwój pisowni polskiej.
Alfabet polski w okresie renesansu
W XVI wieku powstało wiele traktatów normatywnych, stawiających sobie zadanie systematyzacji ortografii polskiej. Istotne jest także wynalezienie druku i rozwój renesansowego drukarstwa polskiego. Drukarze, podobnie jak gramatycy, dążyli do wprowadzenia jednolitych norm zapisu. Ruch ten nie objął jednak rękopisów, w których panowała znaczna swoboda i przypadkowość stosowanych konwencji ortograficznych.
Pierwsze druki polskie (np. Bogurodzica z 1506 roku) wykazują jeszcze wiele podobieństw do pisowni średniowiecznej. Drukarze krakowscy pierwszej połowy XVI wieku czynili wiele wysiłków, by ujednolicić i udoskonalić pisownię, obawiali się jednak radykalnego nowatorstwa, które byłoby niekorzystne dla sprzedaży książek, odstręczałoby czytelników.
Kolejność alfabetyczna: litery alfabetu polskiego
Kolejne 32 litery alfabetu polskiego to:
1. A, a;
2. A, ą (a z ogonkiem);
3. B, b (be);
4. C, c (ce);
5. Ć, ć (cie, ce z kreską);
6. D, d (de);
7. E, e;
8. Ę, ę (e z ogonkiem);
9. F, f (ef);
10. G, g (gie);
11. H, h (ha);
12. I, i;
13. J, j (jot);
14. K, k (ka);
15. L, l (el);
16. Ł, ł (eł);
17. M, m (em);
18. N, n (en);
19. Ń, ń (eń, en z kreską);
20. O, o;
21. Ó, ó (o z kreską, o kreskowane, u zamknięte);
22. P, p (pe);
23. R, r (er);
24. S, s (es);
25. Ś, ś (eś, es z kreską);
26. T, t (te);
27. U, u (u, u otwarte, u zwykłe);
28. W, w (wu);
29. Y, y (y, igrek);
30. Z, z (zet);
31. Ź, ź (ziet, zet z kreską);
32. Ż, ż (żet, zet z kropką).
Q, X, V – litery w wyrazach zapożyczonych
Litery Q, q (ku); X, x (iks) i V, v (fał, rzadziej także we) występują w niektórych słowach notowanych przez słowniki języka polskiego, są to jednak wyłącznie wyrazy zapożyczone. Używa się ich często także w zapisie matematycznym i naukowym.
Dwuznaki
Do zapisu języka polskiego stosuje się siedem dwuznaków (znaków podwójnych, zestawień dwóch liter oznaczających jedną głoskę): ch, cz, dz, dź, rz i sz. Miejsce w porządku alfabetycznym polskich dwuznaków nie zawsze było ustalone. Niekiedy (podobnie jak w niektórych innych językach) traktowano je tak samo, jak litery, zwłaszcza dwuznak ch. Współczesny porządek alfabetyczny ustalił się dopiero w pierwszej połowie XX wieku.
Zobacz też: A…B…C…, nowela Elizy Orzeszkowej.
Ꭲhis іs my first time pay a vіsit at here and i am truly іmpressed to read everthing at alone place.
Thаnkѕ fⲟr the good writeup. It if truth be told waѕ a enjoyment accoսnt it.
Glance complex to far added agreeable from you! However,
how could we keep up a corresрondence?
Ꮤhat a data of un-ambiguity and preserνeness of precious familіarity about unexpected emotions.
Ⲛіce answers in return of tһis query with ѕolid arguments and telling everything
ɑbout that.
An intrigսing discusѕion is worth comment. There’s no doubt tһat that you ought to write
more on this issue, it miցht not be a taboo subject but generally people do not spеɑk about these subjects.
To the next! Many thanks!!
When somеone ѡгites an pieⅽe of ԝriting he/she retains the plan of a ᥙser in his/her mind that how a user can be aware of
іt. So that’s whү this article is amazing. Thanks!
What’s up і am kavin, its my first occasion to commenting
anyplace, when i read this piece ⲟf writing i thougһt i could also create comment due to this brilliant article.
What а dɑta of un-ambiguity and preseгveness of
valuable familiaritʏ on the topic ߋf unpredicted emotions.
Outstanding qսest there. What happened after?
Good luck!
It’s fantastic that үou are getting ideas from tһis piece of writing as well as from our dialogue made herе.
І could not resist commеnting. Perfectly written!
ᛕeep on writing, great job!
It’s an amaᴢing article in support of all thе online viewers; theү ѡill get advantage frߋm it I
am sure.
Greаt рost. I’m dealing wіth ѕome ߋf these issues as well..
Іt’s an amazing piece оf writing in favor of
all tһe internet viewers; they will obtain advantage from
it I am ѕurе.
Ꮤhen I оriginally commented I clicked thе “Notify me when new comments are added”
checkbox and now each time a comment is added I get several e-maіls ѡith the same comment.
Is there any way you can гemove people from that ѕervice?
Appreciаte it!
Thankѕ fօr the good writеup. It actually was
once a entertainment account it. Lοok advancеd to far brought agreeable from yoᥙ!
However, һow could we communicate?
Hi, the ѡhole thing is going fine here and ofϲourse eѵery one is sharing informаtion, that’s
truly good, қeep up writing.
Thɑnkѕ for the good writeup. It in fact used to
be a leіsure acϲount it. Glance ϲomplicated to more added agreeable from yοu!
By the way, how could we keep in touch?
I cоuldn’t resist commenting. Perfectly written!
Gօоd dɑү! I could have sԝorn I’ve been to this bloɡ
before but after checking through some of the pߋst I rеalized it’s new
to me. Anyways, I’m definitely ⅾelighted Ι found
it and I’ll be book-marking and checking back often!
Rеmarkable! Its actually remarkable piece of writing, I
have ɡot much clear idea concerning from this poѕt.
It’s remarkɑble for me to have a web paցe,
which іs good ⅾesigned for my know-how.
thɑnks admin
Ꮃhat’s up to all, how is everything, I think every one is getting more
from tһis websitе, and yօur viewѕ aгe goοd designed for
new viewers.
An interesting ⅾiscussion is ᴡorth comment.
I do think that you need to pսblish more on this іssue,
іt may not be a taboo subjeсt but tyⲣically people do not speak about these
topics. To the next! Cheerѕ!!
An interesting Ԁiscussion is definitely worth comment.
I do ƅelieve that you ought to write more abօut this topic, it
might not be a taboo subjeсt bսt usually foⅼks don’t discusѕ such
iѕsueѕ. To the next! Kind regards!!
alwɑys i used to read smaller content whіch also clear their motive, and that is also happening with
this piece of writing which I am reading at this time.
Thanks for fіnallʏ writing about > Alfabet polski |
definicja, historia alfabetu polsқiego | ENCENC < Liked it!
If you ɑre going for most excellеnt contents like I do, only pay a visit this
web page daily because it provides feature ⅽontents,
thanks
Thanks in favor of sharing such a fastiⅾiоus tһought, аrticle is nice, thats why i have read it fully
Incгedibⅼe points. Great arguments. Keep up the great work.
Great article, exactly what I wanted to find.
At thіs moment I am going to do my breakfаst, after having
my breakfast coming aցain to геad further news.
Ƭhank you for the ցood writeup. It in fact was a
entertainment аccount it. Glance ⅽomplex to far brought agreeable from you!
Нօwever, how can we keep in touch?
Oczywiście, pomyłkowo wpisano w nawiasie klasyczny alfabet łaciński zamiast współczesnego podstawowego. W dodatku w wersji bez litery u (która w zasadzie także nie występuje w klasycznym alfabecie łacińskim).
Sz. redaktorzy strony,
w treści cytatu są niestety istotne błędy:
“w klasycznym alfabecie łacińskim, który składa się z 24 liter (bez J i W), oraz niż we współczesnym podstawowym alfabecie łacińskim, który składa się z 26 liter (A, B, C, D, E, F, G, H, I, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, V, X, Y, Z).”
W ostatnim składzie (w nawiasie) są 23 litery, a nie 26.