Pekin
Pekin (w języku chińskim 北京 – Běijīng) – stolica Chin, siedziba władz Chińskiej Republiki Ludowej i drugie pod względem liczby ludności miasto chińskie (po Szanghaju). Pekin ma 21 893 095 mieszkańców (według spisu ludności z 2020 roku). Powierzchnia miasta wynosi 16 406 km2, przy czym tylko jej część stanowią obszary zurbanizowane.
Pekin – wprowadzenie. Położenie geograficzne i klimat
Pekin położony jest na północnym krańcu Niziny Chińskiej, na pograniczu Wyżyny Mongolskiej, w północno-zachodniej części kraju. Największa rzeka w Pekinie to Yongding he (Jungting-ho). Przez wieki miasto znajdował się blisko granicy państwowej, o czym świadczy bliskość Wielkiego Muru Chińskiego, którego część znajduje się w granicach administracyjnych miasta. Świadczy o tym także chińska nazwa miasta – Beijing, co znaczy “północna stolica” (w odróżnieniu od Nankinu, “południowej stolicy”). Funkcje stolicy Chin Pekin pełni (z przerwami) od średniowiecza, przez ponad 800 lat – znajdowała się tu siedziba władz chińskich w czasie panowania dynastii Yuan, Ming i Qing, a następnie siedziba władz Republiki Chińskiej oraz (od 1949 roku) Chińskiej Republiki Ludowej. Pekin jest również drugim po Szanghaju miastem Chin pod względem liczby ludności. Stanowi najważniejsze centrum polityczne i kulturalne Chin, a także jedno z głównych centrów gospodarczych kraju.
Historia miasta obfituje w radykalne przemiany – było ono siedzibą władz cesarskich zamieszkiwaną przez arystokrację chińską, następnie przeżywało okresy obcej okupacji, rewolucji i wojen domowych. Ostatnie dekady XX wieku przyniosły szybki rozwój gospodarczy i urbanistyczny Pekinu, które przekształciły go w światową metropolię. Po epoce Mao Zedonga nastąpiła liberalizacja i modernizacja życia w Chinach, która zerwała z formalizmem, surowością i zamknięciem na wpływy świata zewnętrznego. Pekin stał się odtąd ważnym centrum handlu i turystyki.
Stosunkowo dużą grupę etniczną w Pekinie stanowią Mandżurowie (Manchu) – jest ich tu około 500 tysięcy. Wiąże się to z faktem wielowiekowej dominacji Mandżurów w historii Chin za panowania dynastii Qing i ich wysokim statusem społecznym w tym czasie, co predestynowało ich do zamieszkiwania w stolicy. Mandżurowie są jednak całkowicie zasymilowani pod względem językowym i kulturowym. Dość dużą grupą etniczną w Pekinie są też Mongołowie oraz Hui (muzułmańscy Chińczycy).
Zabytki Pekinu. Atrakcje turystyczne Pekinu. Turystyka
Szczególnie charakterystycznym zabytkiem Pekinu jest sam układ miasta. Plan Pekinu kształtował się w zasadniczej postaci od XIII do XVI wieku. Charakteryzuje się on regularnością i zwartością zabudowy. Główne zabytki leżą na terenie Miasta Zewnętrznego i przylegającego do niego Miasta Wewnętrznego. W obrębie Miasta Wewnętrznego znajduje się dawne Miasto Cesarskie, w którym położone jest Zakazane Miasto (zespół pałacowy). Miasto Zewnętrzne i Miasto Wewnętrzne stanowią do dziś ścisłe centrum Pekinu, w którym znajdują się także główne urzędy państwowe. W starszych publikacjach Miasto Zewnętrzne określa się jako “Miasto Chińskie”, zaś Miasto Wewnętrzne jako “Miasto Tatarskie”. Do najważniejszych zabytków położonych na obrzeżach Pekinu należą natomiast Pałac Letni oraz fragmenty Wielkiego Muru Chińskiego.
Zakazane Miasto to przede wszystkim dawna rezydencja cesarska, przekształcona obecnie w muzeum. Jest to rozległy zespół architektoniczny z wieloma pawilonami i drewnianymi bramami. Rezydencję cesarską otacza ceglany mur z bramami. Na terenie zakazanego miasta znajduje się kilka pałaców, zwanych też pawilonami – w tym Pawilon Najwyższej Harmonii (pałac Taihe), Pawilon Niebiańskiej Czystości (pałac Qianqing) i Pawilon Literackiej Chwały. W części północnej Zakazanego Miasta znajduje się Ogród Cesarski. Po zachodniej i wschodniej stronie Zakazanego Miasta znajduje się sześć zabudowanych pawilonami dziedzińców.
Do głównych zabytków Miasta Zewnętrznego należy zespół Świątyni Nieba (Tiantan). Świątynia Nieba powstała między 1406 a 1420 rokiem, do zespołu należą także Mała Świątynia Nieba, Świątynia Modlitwy o Dobroczynny Urodzaj (Pawilon Modlitwy o Urodzaj) oraz Ołtarz Nieba. Całość zespołu świątynnego otoczona jest parkiem.
W obrębie Miasta Wewnętrznego szczególnie interesujące są plac Tiananmen (plac Bramy Niebiańskiego Spokoju, określany też jako plac Niebiańskiego Spokoju) oraz sama Brama Niebiańskiego Spokoju, od której pochodzi nazwa placu. Znajdujące się przy placu Tiananmen budynki historyczne zostały wyburzone, a na ich miejsce zbudowane monumentalne budowle socrealistyczne – należą do nich Wielka Hala Ludowa (parlament Chińskiej Republiki Ludowej), Chińskie Muzeum Narodowe, mauzoleum Mao Zedonga oraz Pomnik Bohaterów Ludu. W obrębie Miasta Wewnętrznym znajdują się też Wieża Bębna i Wieża Dzwonów z XIII wieku oraz Świątynia Lamów (Świątynia Lamy, Świątynia Harmonii i Pokoju). Wokół Miasta Wewnętrznego, lecz już poza jego obrębem znajdują się uzupełniające Świątynię Nieba kompleksy Świątyni Słońca, Świątyni Ziemi i Świątyni Księżyca z parkami w tradycyjnym stylu chińskim.
Najważniejszym zabytkiem położonym poza centrum Pekinu jest Pałac Letni z zespołem parkowo-ogrodowym, rozbudowywany od XII do XIX wieku. Średniowieczny Most Marco Polo na rzece Yongding He to miejsce, w którym w 1937 roku rozpoczęła się japońska agresja na Chiny (Incydent na Moście Marco Polo), a tym samym działania II wojny światowej w Azji. Leży on 15 kilometrów na południe od centrum Pekinu. Interesujące są także położone poza centrum świątynie, w tym Wschodnia Żółta Świątynia (1651-1653), Świątynia Śpiącego Buddy (XIV w.), klasztor Lazurowych Obłoków (XIV-XVI w.) oraz Świątynia Pięciu Pagód.
W ostatnich latach, głównie na skutek szybkiego rozwoju gospodarczego Chin, turystyka rozwija się w Pekinie bardzo szybko, stając się jedną z najważniejszych gałęzi gospodarki miasta. Warunkuje to nie tylko stołeczny charakter miasta, ale także rozmaitość atrakcji historycznych i kulturowych. Atrakcje te zlokalizowane są nie tylko w centrum Pekinu, ale także w okolicach miasta – do tych ostatnich należą Wielki Mur Chiński oraz groby większości cesarz z dynastii Ming oraz miejsce, w którym znaleziono ślady bytowania człowieka prehistorycznego (Człowiek Pekiński). Napływ turystów – nie tylko zagranicznych, ale przede wszystkim krajowych – przyczynia się do budowy wielu nowych hoteli oraz intensyfikacji działań na rzecz ochrony zabytków.
Święta narodowe i lokalne
Do atrakcji turystycznych należą także święta tradycyjne i państwowe. Styczeń/Luty (święto ruchome) – Chiński Nowy Rok (Święto Wiosny, Chunjie). Marzec – Międzynarodowy Dzień Kobiet. Kwiecień – Święto Duchów (Qingmingjie). Maj – Święto Pracy i Dzień Młodzieży (Qingnianjie) upamiętniający Ruch 4 Maja. Czerwiec – Międzynarodowy Dzień Dziecka. Lipiec – Dzień Założenia Komunistycznej Partii Chin. Lipiec/Sierpień (święto ruchome) – Święto Smoczych Łodzi (Duanwujie). Sierpień – Święto Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej. Wrzesień/Październik (święto ruchome) – Święto Środka Jesieni (Zhongqiujie). 1 października – Święto Narodowe.
Zakupy w Pekinie
Pekin stanowi “mekkę zakupową”, handel w mieście jest bardzo urozmaicony i rozwinięty. Główna ulica handlowa Pekinu to Wangfujing – przyciąga ona każdego dnia ponad 100 tysięcy klientów. Przy ulicy tej położony jest Beijing Department Store, najbardziej elegancki dom towarowy Pekinu, a także inne domy towarowe (bardzo znany jest także Dong’an Mall), sklepy odzieżowe, księgarnie i sklepy specjalizujące się w najróżniejszych towarach. Na początku XXI wieku przy ulicy Wangfujing wykonano rozległe prace renowacyjne, które uczyniły z niej jedną z najbardziej efektownych ulic handlowych świata.
Inną popularną ulicą handlową jest ulica Liulichang. Także ona została wprawdzie odnowiona, zachowała jednak wiele z atmosfery dawnych, cesarskich Chin z okresu dynastii Qing. Ulica jest tłoczna, pełna niewielkich sklepików, sprzedających także antyki, wyroby rzemieślnicze, książki, dzieła kaligrafii, pamiątki i różnego rodzaju osobliwości – to dobre miejsce na zakup typowo chińskich upominków. Wybrać można np. chińską porcelanę, kaligrafię, obrazy i grafiki w tradycyjnym stylu, biżuterię, meble, tkaniny jedwabne i stroje z jedwabiu, dywany i antyki.
Dzielnicą handlową Pekinu jest również Qianmen, położony na południe od placu Tiananmen, w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Handlowa ulica Qianmen odchodzi od zabytkowej bramy o tej samej nazwie. Znajdujące się tu sklepy oferują głównie zachodnie marki luksusowe, w tym ubrania znanych projektantów. Spotkać można tu także doskonałe chińskie jedzenie uliczne, wyroby związane z tradycyjną medycyną chińską oraz rozmaite produkty codziennego użytku. Warto odwiedzić także tradycyjne chińskie targowiska (pamiętając przy tym, że należy się na nich targować – nie obowiązują stałe ceny. Do najbardziej znanych należą targ Hongqiao i targ Guanyuan. Interesujące są także targi funkcjonujące przy pekińskich świątyniach, które ożywiają się zwłaszcza w czasie rozmaitych świąt religijnych, zwłaszcza w czasie chińskiego Nowego Roku (Chunjie).
Historia Pekinu
Pekin słynie jako obszar, na którym odkryto najstarsze ślady bytności człowieka. Okolice Pekinu zamieszkiwał Homo erectus pekinensis, znany jako człowiek pekiński. Jego liczące 550 tysięcy lat szczątki należą do najcenniejszych znalezisk w historii paleontologii.
Pekin znajdował się na pograniczach kolebki cywilizacji chińskiej, nie odgrywał większej roli w Chinach starożytnych. W miejscu współczesnego Pekinu funkcjonowało na przestrzeni wieków kilka miast o różnych nazwach. Najstarsze znane osiedle ludzkie powstało tu około 1045 roku p.n.e. W źródłach pisanych Pekin pojawia się jeszcze później – w epoce Walczących Królestw (480-221 p.n.e.) w miejscu, w którym znajduje się dziś Pekin istniało miasto o nazwie Ji (Chi), stanowiące stolicę niewielkiego królestwa Yan. Następnie nazwę miasta zmieniono na Yanjing – “stolica Yan”.
Miasto to zniszczył pierwszy cesarz Chin, panujący w III wieku p.n.e. Qi Shi Huang. Zostało ono odbudowane w czasach dynastii Han około 70 roku p.n.e. Nosiło odtąd nazwę Yan (Yen), która przez wieki stosowana była jako nazwa Pekinu w chińskim języku literackim. Po upadku dynastii Han, od okresu Trzech Królestw (220-265 n.e.) Pekin nosił nazwę Youzhou. W 986 roku Pekin został zniszczony przez plemię Kitanów, które założyło panującą w północnych Chinach dynastię Liao. Otrzymał wtedy nazwę Nanjing (“Południowa Stolica”), dla odróżnienia od wcześniejszej stolicy Liao, którą był położony na północy kraju Liaotung. Równolegle używano nazwy Yanjing (Yen Chang). Miasto pod panowaniem kolejnych dynastii szybko rozrastało się. W XII wieku, za panowania dynastii Jin, dobudowano jego nową część – dorównywało już wtedy obszarem miastu z czasów dynastii Ming. Nosiło wtedy nazwę Zhongdu (Chung Tu, “Środkowa Stolica”)
Do większego znaczenia Pekin doszedł po podboju Chin przez Mongołów, za panowania mongolskiej dynastii Yuan. W 1215 roku miasto zdobył i zniszczył Dżyngis Chan, a na jego miejsce zbudowano nową stolicę Chin – po chińsku zwaną Dadu (Ta-tu, “Wielka Stolica”), a po mongolsku Chanbałyk (Khnanbaligh, Kanbałyk). Okresem rozkwitu Chanbałyku było panowanie cesarza Chin i chana Mongołów Kubilaja (Kubla-chan, 1215-1294), wnuka Dżyngis Chana, który przeniósł tu stolicę z położonego w Mongolii Karakorum. Chanbałyk był wtedy stolicą potężnego imperium, upiększaną i rozbudowywaną przez władcę. Europejczykom miasto z tej epoki znane było także pod nazwą Canbaluc, którą posługiwał się Marco Polo. Obok Marco Polo, który szczegółowo opisał Pekin za panowania dynastii Yuan, pierwszych europejskich relacji o Pekinie dostarczyli misjonarze franciszkańscy.
Od tego czasu niemal nieprzerwanie pełnił rolę stolicy Chin. Był nią także za panowania dynastii Ming, która obaliła rządy Mongołów nad Chinami (1368-1644). Początkowo główną siedzibą Mingów był jednak Nankin. Dopiero trzeci cesarz z tej dynastii, Yongle (Yung lo, rządzący w latach 1402-1424), zdecydował się jednak przenieść stolicę na północ, wybierając Pekin. Nadał też miastu obecną nazwę – Beijing (Pekin, Pe-king), co znaczy w języku chińskim “Północna Stolica”. To właśnie w tym okresie powstała obecna charakterystyczna siatka ulic Pekinu, obejmująca centrum miasta – układa się ona wzdłuż linii północ-południe, przy czym sam środek geometryczny Pekinu stanowi Pałac Cesarski. Urbanistyka Pekinu jest zgodna z tradycyjnymi zasadami feng shui dotyczącymi architektury, w których wykorzystanie przestrzeni ma zapewnić harmonię pomiędzy człowiekiem a światem natury. Stopniowo rozwijały się także przedmieścia Pekinu – w 1533 roku otoczono murem Miasto Zewnętrzne, które wyrosło na południe od Miasta Wewnętrznego.
Za panowania obcej, mandżurskiej dynastii Qing (1644-1911) Pekin uległ wielu przebudowom i renowacjom. Zasadniczy, typowo chiński układ miasta z czasów dynastii Ming został jednak zachowany. Ostatnie stulecie panowania mandżurskiego to okres wpływów cudzoziemskich oraz wewnętrznej niestabilności państwa chińskiego. W czasie drugiej wojny opiumowej (1858-1860) Pekin okupowały wojska brytyjskie i francuskie, co Chińczycy odebrali jako głębokie upokorzenie. Spalono wtedy cesarski Pałac Letni. Jeszcze większe znaczenie miał atak wojsk cudzoziemskich na Pekin w czasie powstania bokserów (1898-1900), w którym zniszczono wiele cennych zabytków, obiektów o znaczeniu historycznym i dzieł sztuki. W Pekinie miały też miejsce najważniejsze zdarzenia związane z rewolucją 1911 roku, która obaliła trwające od tysięcy lat cesarstwo, ustanowiła republikę i oddała rządy w ręce nacjonalistycznej partii Kuomintang. Po I wojnie światowej na placu Tiananmen miały miejsce burzliwe demonstracje, których uczestnicy sprzeciwiali się ustaleniom Traktatu Wersalskiego dotyczącym Chin.
W okresie międzywojennym Chiny doświadczyły destabilizacji politycznej, określanej jako era militarystów (era warlordów). Władze centralne Chin, skupione wokół partii Kuomintang, walczyły o odzyskanie kontroli nad krajem, przejętej przez lokalnych przywódców wojskowych. Narastało także zagrożenie japońskie, szczególnie odczuwane w północnej części kraju. Spowodowało to, że przywódcza Kuomintangu, Czang Kaj-szek, zmuszony był w 1928 roku przenieść stolicę z Pekinu do Nankinu. Pekin powrócił też czasowo do jednej ze swoich nazw historycznych, Beiping (“Północny Pokój”), aby podkreślić w ten sposób przeniesienie stolicy do Nankinu. W 1937 roku, w czasie wojny japońsko-chińskiej, Japończycy przejęli kontrolę nad Pekinem. Okupowali miasto aż do zakończenia II wojny światowej w 1945 roku (funkcję stolicy Chin pełnił wtedy Chongqing).
W 1945 roku kontrolę nad Pekinem przejął ponownie Kuomintang. Trwała jednak chińska wojna domowa pomiędzy nacjonalistami chińskimi pod przywództwem Czang Kaj-szeka a komunistami pod przywództwem Mao Zedonga. Do 1949 roku siły komunistyczne stopniowo wypierały nacjonalistów z Chin. W styczniu 1949 Mao Zedong (1893-1976) przejął kontrolę nad Pekinem, który od października 1949 roku stanowi odtąd stolicę Chińskiej Republiki Ludowej. Rząd nacjonalistyczny schronił się na Tajwanie – Pekin pozostaje do dziś także oficjalną stolicą Republiki Chińskiej, która kontroluje Tajwan, roszcząc sobie prawo do całego terytorium Chin. Pekin stał się odtąd ponownie głównym ośrodkiem politycznym, kulturalnym i gospodarczym kraju, powracając też do dawnej nazwy.
W czasach Mao w Pekinie zaszły znaczne zmiany, które przekształciły Pekin w metropolię socjalistyczną, przyczyniając się przy tym do znacznych zniszczeń w historycznej tkance miasta oraz w jego społeczeństwie, kulturze i gospodarce. Nastąpiło wiele wyburzeń hutongów (tradycyjne chińskie osiedle miejskie) w celu poszerzania ulic. Demolowano wszelkie ślady cesarskiej, “feudalnej” przeszłości Chin. Sprowadzono architektów i doradców ze Związku Radzieckiego, za sprawą których upowszechnił się w architekturze chińskiej socrealizm. W Pekinie wzniesiono wiele monumentalnych budowli w stylu socrealistycznym. W latach 1966-1970, w szczytowym okresie rewolucji kulturalnej, w życiu Pekinu i całych Chin zaszły dramatyczne zmiany. Okropności wojny kulturalnej zakończyły się ostatecznie wraz ze śmiercią Mao w 1976 roku – rozpoczął się wtedy okres liberalizacji gospodarki chińskiej, początkowo jeszcze powolny, a także częściowej liberalizacji politycznej. W 1976 roku odbyły się na placu Tiananmen masowe demonstracje na cześć premiera Zhou Enlai, który także zmarł w 1976 roku, jeszcze za życia Mao. Stanowiły one wyraz symbolicznego sprzeciwu wobec rewolucji kulturalnej, zostały więc stłumione przez władze.
Plac Tiananmen stał się w kolejnych latach miejscem demonstracji na rzecz demokratyzacji Chin. Było tak już w czasie tzw. pekińskiej wiosny pod koniec lat 70, XX wieku, w których aktywne były zwłaszcza ruchy studenckie. Nadzieje na demokratyzację Chin nie spełniły się jednak, wiosną 1989 roku wybuchła więc nowa fala protestów, w których sprzeciwiano się rozdźwiękowi między szybkimi reformami gospodarczymi w kraju a represjami politycznymi. Protesty na placu Tiananmen w 1989 roku zostały brutalnie stłumione, droga reform, na którą weszły Chiny była jednak kontynuowana. Wzrost zamożności w Chinach i szybki rozwój gospodarczy przyniosły uspokojenie życia politycznego i społecznego oraz rozwój społeczeństwa konsumpcyjnego. Naruszenia praw człowieka w Chinach są szeroko krytykowane tak przez dysydentów w kraju, jak i przez ośrodki zagraniczne, nie istnieją już jednak ruchy masowego sprzeciwu przeciw naruszeniom demokracji. Liberalizacja ekonomiczna zmieniła Pekin tak w sensie społecznym i kulturowym, jak i urbanistycznym. Świadczy o tym szybka budowa nowoczesnych budynków, w tym wieżowców, przekształcenia całych dzielnic wraz z wyburzeniami przestarzałej zabudowy, rozwój handlu i usług charakterystycznych dla nowoczesnego społeczeństwa konsumpcyjnego, a także szybki rozwój turystyki w Pekinie.
Dzielnice Pekinu. Administracja publiczna
Pekin zarządzany jest przez urzędników tak wybieralnych, jak i mianowanych przez państwo, stanowi jednak miasto wydzielone (podobnie jak Tiencin i Szanghaj), w związku z czym nie jest administrowany przez władzę otaczającej go prowincji – Hebei. Miasto znajduje się więc pod bezpośrednim zarządem władz ogólnokrajowych, w praktyce funkcjonując jako jednostka administracyjna pierwszego rzędu, na prawach zbliżonych do prowincji Chin (odpowiednik polskich województw). Pekin dzieli się przy tym na 16 dzielnic (qu), wśród których są tak dzielnice śródmiejskie, jak i luźno zaludnione dzielnice podmiejskie. Centrum miasta podzielone jest na dwie dzielnice: Dongcheng i Xicheng. W sumie dzielnice Pekinu to:
- Dongcheng, 东城区
- Xicheng, 西城区
- Chaoyang, 朝阳区
- Fengtai, 丰台区
- Shijingshan, 石景山区
- Haidian, 海淀区
- Mentougou, 门头沟区
- Fangshan, 房山区
- Tongzhou, 通州区
- Shunyi, 顺义区
- Changping, 昌平区
- Daxing, 大兴区
- Huairou, 怀柔区
- Pinggu, 平谷区
- Miyun, 密云区
- Yanqing, 延庆区
Dzielnice te dzielą się na 273 jednostki administracyjne trzeciego rzędu (“osiedla”), w tym 119 miast (zhen), 24 miejscowości (xiang), 5 miejscowości mniejszości etnicznych (minzuxiang) oraz 125 osiedli mieszkaniowych (jiedao). Burmistrz Pekinu to od listopada 2022 roku Yin Li. Ciałem zarządzającym miastem jest municypialny kongres ludowy, odpowiadający za budżet Pekinu, administrację cywilną miasta oraz kwestie podatkowe. Pełni on funkcję rady miasta lub sejmiku, wybiera też urzędników władzy wykonawczej. Władza wykonawcza składa się natomiast z burmistrza, kilku wiceburmistrzów oraz naczelników wydziałów miejskich o szerokich kompetencjach. Własnego burmistrza ma także każda dzielnica Pekinu.
Jako stolica Chin Pekin jest także siedzibą niemal wszystkich głównych instytucji państwowych. Należą do nich parlament Chin (Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych), rząd Chin (Rada Państwa Chińskiej Republiki Ludowej) oraz sekretariat Komunistycznej Partii Chin.
Gospodarka Pekinu
Od rewolucji komunistycznej w 1949 następowała industrializacja kraju, także Pekin stał się ważnym centrum przemysłowym. Forsowna industrializacja (w tym tragedia Wielkiego Skoku) przyniosła jednak wiele zniszczeń, w tym także w Pekinie, a typowy dla gospodarki komunistycznej przemysł ciężki okazał się w warunkach gospodarki rynkowej przestarzały. Pekin stał się w latach 50. i 60. wielkim centrum przemysłu metalurgicznego, z hutami stali. Przed Igrzyskami Olimpijskimi w Pekinie uciążliwy dla środowiska i mieszkańców przemysł stalowy (w ramach przedsiębiorstwa Shougang Group) przeniesiono poza centrum miasta, stanowi on jednak wciąż ważną gałąź gospodarki Pekinu.
Współczesny Pekin jest drugim po Szanghaju ośrodkiem przemysłu chińskiego, aczkolwiek przemysł w ujściu Rzeki Perłowej (Kanton) jest bardziej nowoczesny i dynamiczny. Stanowi ośrodek przemysłu maszynowego, produkcji tekstyliów oraz przemysłu petrochemicznego. Dużą rolę w życiu miasta odgrywa też wciąż rolnictwo. W jego granicach administracyjnych znajdują się duże obszary pól uprawnych, rozwinięte jest zwłaszcza produkujące na potrzeby stolicy warzywnictwo i sadownictwo. Pozwala to częściowo uniezależnić miasto od kosztownych dostaw żywności z żyznej doliny Jangcy.
Największe znaczenie w gospodarce współczesnego Pekinu pełnią jednak usługi – jako stolica kraju Pekin jest centrum usługowym dla całych Chin. W gospodarce chińskiej nie zachodzi jednak typowa dla wielu krajów silna koncentracja usług (w tym np. sektora finansowego) w stolicy, duże znaczenie mają też Szanghaj, Hongkong, Kanton i mniejsze ośrodki. Niemniej to właśnie w Pekinie swoje siedziby mają często największe przedsiębiorstwa o zasięgu ogólnokrajowym, w tym banki. Do największych instytucji sektora finansowego z siedzibą w Pekinie należą Industrial and Commercial Bank of China (ICBC) oraz Agricultural Bank of China, a także najważniejsze chińskie towarzystwa ubezpieczeniowe, kasy pożyczkowe i fundusze inwestycyjne. Obok sektora finansowego, ważny w gospodarce Pekinu jest także sektor handlu detalicznego, duże znaczenie ma też krajowa i zagraniczna turystyka. Reformy rynkowe w latach 90. XX wieku przyniosły w Chinach boom gospodarczy, który spowodował szybki napływ nowych technologii i kapitału zagranicznego. Zauważalne jest to w zmianach urbanistyki miasta, w tym w niezwykłym na skalę światową rozwoju budownictwa.
Życie teatralne i muzyczne. Opera pekińska
Już od czasów dynastii Ming Pekin stanowi główny ośrodek życia kulturalnego Chin. Ukształtowało się tu również wiele tradycyjnych form teatru chińskiego, z których najsłynniejsza jest opera pekińska. Niepokoje polityczne XIX i XX wieku przyniosły jednak zanik wielu tradycyjnych form sztuki chińskiej, przy czym najbardziej niszcząca była rewolucja kulturalna w latach 60. i 70. Obecnie dąży się do ich odtworzenia – opera pekińska jest jednak tradycją żywą, zachowującą dużą popularność w chińskim społeczeństwie. Od końca lat 70. rząd wspiera tak odrodzenie tradycyjnych form teatru chińskiego, jak i rozwój zachodnich form teatralnych. Opera pekińska jest widowiskowa, przez co cieszy się dużą popularnością wśród turystów odwiedzających Pekin (spotyka się także przedstawienia z napisami w języku angielskim), wśród mieszkańców Chin jest natomiast bardzo popularną rozrywką osób w starszym wieku. W Pekinie istnieje też obecnie kilkadziesiąt teatrów dramatycznych, które wystawiają tak klasyczne i współczesne dramaty zachodnie, jak i klasyczne i współczesne dramaty chińskie. Do najważniejszych należą Pekiński Teatr Stołeczny (Beijing Capital Theater, 北京首都剧场) i Teatr Eksperymentalny przy Centralnej Akademii Teatralnej (Central Academy of Drama, 中央戏剧学院).
Dla życia muzycznego Pekinu największe znaczenie ma Pekińska Sala Koncertowa (Beijing Concert Hall, Beijing Yinyueting), gdzie odbywają się koncerty muzyki klasycznej. Stanowi ona siedzibę Chińskiej Orkiestry Filharmonicznej. Inną ważną orkiestrą jest Pekińska Orkiestra Symfoniczna (Beijing Symphony Orchestra). Duże znaczenie ma też Chiński Balet Narodowy (National Ballet of China, Central Ballet Troupe). Wykonuje on na wielu scenach (głównie w teatrze Tianqiao) tak balety zachodnie, jak i przedstawienia taneczne oparte na tradycyjnych tańcach chińskich. Dużą popularnością, zwłaszcza wśród turystów, cieszą się również przedstawienia tańców chińskich, przeważnie silnie stylizowane i bardzo widowiskowe. Wykonuje je wiele grup, dających przedstawienia także za granicą, np. China National Ehnic Song and Dance Ensemble z siedzibą w Pekinie. Wciąż popularne są również bardziej autentyczne formy, w tym tradycyjny chiński teatr lalkowy oraz formy okołoteatralne, takie jak akrobatyka chińska (zaji).
Biblioteki w Pekinie. Muzea w Pekinie
Główną biblioteką Pekinu i całych Chin jest Chińska Biblioteka Narodowa (中国国家图书馆, Zhōngguó Guójiā Túshūguǎn, ang. National Library of China). Znaczna część jej najcenniejszych zbiorów historycznych zlokalizowana jest w budynkach w parku Beihai. Należą tu zbiory gromadzone przez biblioteki cesarskie dynastii Song, Ming i Qing, w tym starodruki, manuskrypty, mapy i zbiory inskrypcji. Większość zbiorów współczesnych zlokalizowana jest natomiast w nowoczesnych budynkach położonych na północnym zachodzie miasta, w parku Zizhuyuan.
Najcenniejsza kolekcja dzieł sztuki w Pekinie ulokowana jest w muzeum pałacowym w Zakazanym Mieście. Należą tu np. wielkie zbiory porcelany, rzeźb w kamieniu i kości słoniowej, przedmiotów szklanych i haftów. Obiektami interesującymi pod względem historycznym i artystycznym są także same pomieszczenia muzealne – wiele komnat zachowało oryginalny wystrój.
Przy placu Tiananmen położone jest Chińskie Muzeum Narodowe (中国国家博物馆, Zhōngguó Guójiā Bówùguǎn, ang. National Museum of China). Jego częścią jest Muzeum Historii Chin, dokumentujące tysiące lat chińskiej historii – głównie w okresie dynastycznym, od prehistorii po wojny opiumowe. Kolekcja Muzueum Historii Chin obejmuje tysiące pamiątek historycznych, dzieł sztuki oraz zabytków dokumentujących rozwój nauki i techniki chińskiej. Północną część Chińskiego Muzeum Narodowego zajmuje Muzeum Rewolucji Chińskiej, którego zbiory dokumentują dzieje Chińskiej Partii Komunistycznej, przede wszystkim Rewolucję Chińską zakończoną zwycięstwem komunistów w 1949 roku.
Narodowa Galeria Sztuki (中国美术馆, Zhōngguó měishùguǎn, ang. National Art Museum of China) znajduje się w dzielnicy Dongcheng (wschodnia część śródmieścia Pekinu). Do najbardziej cennych zbiorów należy bogata kolekcja tradycyjnej grafiki, a także kaligrafii chińskiej. W muzeum tym odbywają się także wystawy czasowe prac współczesnych artystów chińskich.
W Pekinie znajdują się także muzea poświęcone wojsku i historii wojskowości, muzea przyrodnicze i archiwa cesarskie. Do ciekawych obiektów muzealnych należy także najstarsze planetarium i obserwatorium astronomiczne na terenie Chin. Do najważniejszych muzeów biograficznych należy dom, w którym mieszkał najsławniejszy chiński pisarz współczesny Lu Xun (1881–1936) – wystawy obejmują fotografie i dokumenty dotyczące życia pisarza.
Sławni mieszkańcy Pekinu
Cao Zhan (Cao Xueqin, 1715-1763), autor dzieła Sen czerwonego pawilonu, jednej z najsławniejszych powieści chińskich
Deng Xiaoping (1904–1997), przywódca Chin.
Ding Ling (1904-1986), pisarz, autor opowiadań.
Lao She (1899-1966), autor powieści satyrycznych i dramaturg.
Li Dazhao (1888-1927), współzałożyciel Komunistycznej Partii Chin.
Lu Xun (1881-1936), jeden z najsławniejszych współczesnych pisarzy chińskich.
Mao Zedong (1893–1976), przywódca Chin.
Zhang Tianyi (1906-1985), pisarz.
Zhang Yimou (ur. 1951), reżyser filmowy.
Zhou Enlai (1898-1976), premier Chin.
Zhou Zuoren (1885-1967), pisarz, eseista i uczony.
Oświata i szkoły wyższe w Pekinie
Pekin jest najważniejszym ośrodkiem szkolnictwa wyższego w kraju, do jego elitarnych uczelni ściągają studenci z całych Chin, a także studenci z zagranicy (wielu z nich uczestniczy w chińskich rządowych programach stypendialnych). Do najbardziej znanych uniwersytetów w Pekinie należą Uniwersytet Pekiński (Beijing Daxue, Peking University) oraz Uniwersytet Tsinghua (Xinghua Daxue, Tsinghua University). Uniwersytet Pekiński, założony w 1898 roku, został przeniesiony z pierwotnej lokalizacji w centrum Pekinu do nowego, rozległego i nowoczesnego kampusu. Uniwersytet Tsinghua, złożony z kilkudziesięciu wydziałów i ośrodków badawczych, stanowi natomiast największą uczelnię techniczną Chin. Wiąże się z nim wiele projektów badawczych i naukowych szybko rozwijającego się i spragnionego nowych technologii kraju. Większość szkół wyższych Pekinu mieści się na północny zachód od ścisłego centrum. Prócz Uniwersytetu Pekińskiego i Uniwersytetu Tsinghua należą do nich Ludowy Uniwersytet Chiński (RUC, Renimin University of China, Zhongguoren Renmin Daxue), Uniwersytet Mniejszości Etnicznych (MUC, Minzu University of China, Zhongyang Minzu Daxue), Pkiński Uniwersytet Pedagogiczny (BNU, Beijing Normal University, Beijing Shifan Daxue, znany też pod nazwą Beishida), Pekiński Uniwersytet Medyczny (Peking Union Medical University, Beijing Xiehe Yixueyuan) oraz Centralna Akademia Muzyczna (Central Conservatory of Music, Zhongyang Yinyue Xueyuan). W Pekinie istnieją też dziesiątki mniejszych uczelni specjalistycznych, w tym uczelnie artystyczne, techniczne i rolnicze oraz instytuty specjalizujące się np. w lotnictwie, przemyśle naftowym lub leśnictwie.
System szkolny Pekinu, podobnie jak w całych Chinach, obejmuje sześcioletnie szkoły podstawowe i sześcioletnie szkoły średnie (dwuetapowe). Istnieje również sieć żłobków i przedszkoli, tak państwowych, jak i prywatnych. Nauka w szkole podstawowej skupia się na pisaniu, czytaniu, rachunkach, historii i geografii. Nauka znaków chińskich kontynuowana jest w szkole średniej – aby biegle czytać, uczeń musi poznać około pięciu tysięcy znaków pisma chińskiego. Istnieją trzy typy szkół średnich: ogólne, które przygotowują uczniów do nauki na uniwersytetach, pedagogiczne, które przygotowują ich do zawodu nauczyciela, oraz techniczne i zawodowe.
Parki i rekreacja w Pekinie
Parki i rekreacja w parkach są bardzo istotne w kulturze chińskiej. Stanowią codzienne miejsce spotkań mieszkańców, zwłaszcza w starszym wieku, uprawiających tu np. tradycyjne chińskie ćwiczenia gimnastyczne. Parki i ogrody odgrywają też dużą rolę w literaturze chińskiej. W Pekinie jest jednak przy tym więcej parków i ogrodów publicznych, niż w innych dużych miastach Chin. Są to przy tym często parki historyczne, założone jeszcze w czasach cesarstwa, stanowiące świadectwa historii Chin i chińskiej sztuki ogrodniczej. Parki w Pekinie są ulubionym miejscem spędzania wolnego czasu – tak ze względu na tradycję, jak i na ciasnotę mieszkań. Popularne aktywności w chińskich parkach to np. tai-chi, tenis, badmintom, koszykówka, szachy chińskie, golf i mini-golf, squash, jeździectwo, tradycyjne chińskie sztuki walki, pływanie, puszczanie latawców (bardzo popularne w Chinach) i paintball.
W samym sercu Pekinu położony jest park Zhongshan (Chung-shan), przylegający do zachodniej pierzei placu Tiananmen. Zdobią go pawilony, kioski i inne elementy małej architektury zbudowane w tradycyjnym stylu chińskim. Znajdują się w nim stawy, ogrody kwiatowe i w przemyślany sposób dobrane gatunki roślin (wierzby, bamubsy). Park ten tworzy niezwykle charakterystyczny ogród chiński o charakterze krajobrazowym, znajduje się w nim np. pawilon otoczony stawem z lotosami. W parku znajdują się także historyczne budowle religijne (Ołtarz Ziemi i Zbiorów) oraz pawilon pamięci Sun Yat-sena położony w dawnej kaplicy. Liczy ona sobie ponad 500 lat i stanowi najstarszy budynek Pekinu zbudowany z drewna.
Kolejnym z parków znajdujących się w okolicach Zakazanego Miasta jest park Jingshan (Ching-shan, także Meishan). Rozciąga się on na sztucznym wzgórzu na północ od Zakazanego Miasta, od którego oddzielony jest tylko fosą, znanym jako Wzgórze Węglowe. Z parku rozciąga się spektakularny widok na Pekin. Mieści się w nim wiele obiektów kulturalnych, edukacyjnych i rozrywkowych, w tym Pekiński Pałac Dziecka położony na północnym krańcu parku.
Do największych parków Pekinu należy park Beihai (Pei Hai) o powierzchni 71 hektarów, także położony w okolicach Zakazanego Miasta. Stanowił on pierwotnie ogrody cesarskie. Znajduje się w nim wiele dużych stawów. Latem stanowi on ulubione miejsce wycieczek rowerowych Pekińczyków, zimą jest natomiast miejscem uprawiania łyżwiarstwa. Także tu znajduje się wiele ośrodków edukacyjnych, kulturalnych i rekreacyjnych, w tym Biblioteka Pekińska.
Pałac Letni w Pekinie to rozległy zespół budynków pałacowych, parków, jezior i ogrodów, położony poza centrum miasta, w dzielnicy Haidian. Powierzchnia parku pałacowego wynosi 324 hektary, przy czym znaczną większość zajmuje jezioro K’unming, resztę zaś sztucznie stworzony krajobraz naśladujący naturalny. W parku znajduje się ponad 100 budynków, a także dekoracyjne promenady okalające brzegi jeziora.
Ogród Zoologiczny w Pekinie należy do największych i najsłynniejszych na świecie. Znajduje się ona na zachód od centrum miasta, mieszka tu ponad 7 tysięcy zwierząt należących do 600 gatunków. Jest to zoo o długich tradycjach, gdyż rzadkie rośliny i zwierzęta hodowano tu już w czasach dynastii Qing. Zoo pekińskie słynie zwłaszcza z niedźwiedzi panda, stanowiących symbol Chin, a także z innych rzadkich gatunków fauny chińskiej.
Bezpieczeństwo w Pekinie
Pekin w porównaniu z miastami europejskimi jest miastem bardzo bezpiecznym, bardzo rzadko zdarzają się tu poważne przestępstwa takie jak napady, pobicia i włamania. Podobnie jak w całych Chinach, bardzo częste są natomiast kradzieże kieszonkowe. Pekin jest miastem tłocznym, o bardzo żywym ruchu ulicznym – zatłoczenie jest tak znaczne, że utrudnia poruszanie się po mieście nieobytym w nim turystom. Warunki takie sprzyjają złodziejom kieszonkowym, którzy skupiają się w metrze oraz w miejscach uczęszczanych przez turystów. Potrafią oni w sposób bardzo zręczny i niezauważalny rozcinać kieszenie, torby i torebki. Większość przestępstw zgłaszać należy w Biurze Bezpieczeństwa Publicznego. Każda z dzielnic Pekinu stanowi przy tym odrębny okręg policyjny, z wieloma komisariatami na każdym osiedlu. Komunikacja z policją jest przy tym bardzo trudna dla turysty – wiążą się z nią rozbudowane formalności i długotrwałe procedury, znajomość języka angielskiego jest zaś wśród policjantów bardzo niska. Przestępstwa związane z nielegalnymi substancjami są traktowane w Chinach bardzo surowo, zaleca się więc zdecydowanie, aby turysta w Chinach unikał jakiegokolwiek kontaktu z nimi.
Media w Pekinie
Pekin jest głównym centrum mass mediów w Chinach, tak nowoczesnych, jak i tradycyjnych. Ukazują się tu dwie duże chińskie gazety ogólnokrajowe: Renimin Ribao (oficjalny organ Komunistycznej Partii Chin), o nakładzie 3 milionów egzemplarzy, oraz Gongren Ribao, o nakładzie 2 milionów egzemplarzy. Do innych dużych czasopism, których redakcja mieści się w Pekinie należą Zhongguo Qingnian Bao, Nongmin Ribao, Beijing Wanbao, Beijing Ribao i Guangming Ribao. Najważniejszą pekińską gazetą w języku angielskim jest China Daily, publikowana przez rząd chiński. Ważną gazetą biznesową w języku angielskim (także stanowiącą własność państwa chińskiego) jest natomiast Economic Daily.
Pod kontrolą państwa znajdują się także główne stacje telewizyjne i radiowe, choć w Chinach istnieją też stacje prywatne. W Pekinie ma swoją siedzibę państwowe radio chińskie (China National Radio, Zgongguo Renmin Guangbodiantai), nadające programy w języku mandaryńskim, a niekiedy także w dialektach języka chińskiego oraz w językach mniejszości etnicznych. Chińska telewizja państwowa (China Central Television, CCTV) nadaje kilkanaście kanałów, z których największe znaczenie ma kanał ogólnotematyczny CCTV-1 oraz kanał gospodarczy CCTV-2. Kilka lokalnych pekińskich kanałów telewizyjnych emituje BRTV (BTV, Beijing Radio and Television Station).
Sport w Pekinie
Znaczny wpływ na rozwój infrastruktury sportowej w Pekinie miały Letnie Igrzyska Olimpijskie w 2008 roku oraz Zimowe Igrzyska Olimpijskie, które odbyły się w 2022 roku. Do wybudowanych obiektów należy np. Stadion Narodowy w Pekinie, w formie ptasiego gniazda, o maksymalnej pojemności 91 tysięcy miejsc. Drugim stadionem Pekinu, pełniącym funkcję stadionu piłki nożnej i innych gier zespołowych, jest Stadion Robotniczy o pojemności 65 000 miejsc, wybudowany w 1959 roku w stylu socrealistycznym. W 2022 roku potwierdzono plany wyburzenia Stadionu Robotniczego i budowy na jego miejscu nowego obiektu wielofunkcyjnego. Na zachodzie Pekinu znajduje się gimnazjum miejskie z obiektami do uprawiania sportów halowych, w tym szczególnie lubianego w Chinach tenisa stołowego oraz łyżwiarstwa i hokeja na lodzie.
Wśród młodych Chińczyków niezwykle popularnym sportem jest koszykówka, uprawiana codziennie przez większość uczniów i studentów. W Chinach istnieją dwie profesjonalne ligi kosz1kówki, a masowe uprawianie tego sportu stało się charakterystycznym elementem krajobrazu miejskiego Pekinu nie mniej, niż tai-chi. W Pekinie popularność zachowują tradycyjne chińskie sporty walki (kubg-fu). Interesujące są widowiskowe pokazy chińskich sztuk walki, które odbywają się np. w wiosce olimpijskiej Igrzysk Azjatyckich (osiedle Yayuncun w dzielnicy Chaoyang). Wśród zamożnych Chińczyków modny jest golf, a także (nie zawsze legalne) zakłady i wyścigi samochodowe. Wśród starszych mieszkańców popularna jest codzienna gimnastyka w parkach, tai-chi – wiąże się to z faktem, że zdrowie i długowieczność należą do najwyżej cenionych przez Chińczyków wartości.
Ochrona środowiska naturalnego w Pekinie
Jak w każdej wielomilionowej metropolii, zanieczyszczenie środowiska naturalnego w Pekinie jest znaczne. W Pekinie występują jednak czynniki specyficzne, które sprawiają, że jest ono znacznie większe, niż w dużych miastach Europy. Stanowi to duże zagrożenie zdrowotne dla mieszkańców i uciążliwość w życiu codziennym, odczuwaną silnie także przez turystów. Do czynników tych należy duża gęstość zaludnienia, niesprzyjające ukształtowanie terenu i warunki klimatyczne, przestarzałość technologiczna oraz znacznie mniej surowe, niż w Europie normy środowiskowe. Do zanieczyszczenia powietrza przyczynia się m.in. przemysł metalurgiczny, rozbudowane znacznie w latach 50. XX wieku huty. Zostały one jednak w dużej mierze przeniesione poza centrum miasta, władze Pekinu poczyniły też duże starania w celu rezygnacji z ogrzewania mieszkań węglem – na rzecz ogrzewania gazowego i innych źródeł energii.
Nowym zagrożeniem dla jakości powietrza jest natomiast bardzo szybko rozwijający się w Pekinie transport samochodowy. Liczba posiadaczy samochodów w Pekinie nie jest znacząco mniejsza, niż w Europie, co przy dużej gęstości zaludnienia stwarza zagrożenia zdrowotne. Samochody prywatne wypierają rowery i taksówki, a rozbudowa sieci drogowej w mieście nie przynosi oczekiwanych rezultatów – jej skutki są wręcz odwrotne od zamierzonych. Wzrost zamożności ludności Pekinu wiąże się także ze zwiększonym zapotrzebowaniem na energię, co przynosi dodatkowe koszty środowiskowe. Dużym problemem związanym ze wzrostem konsumpcji jest też rosnąca ilość śmieci w mieście.
Zdrowie i opieka medyczna w Pekinie
Edukacja medyczna w Chinach łączy w sobie elementy medycyny zachodniej i tradycyjnej medycyny chińskiej. Ta druga cieszy się uznaniem tak państwa, jak i społeczeństwa chińskiego niemal na równi z medycyną akademicką. W skład tradycyjnej medycyny chińskiej wchodzi przede wszystkim ziołolecznictwo i akupunktura – także turysta zachodni w razie problemów zdrowotnych może spotkać się w czasie wizyty w Pekinie z tymi praktykami. Spośród setek szpitali w Pekinie wyróżnia się np. szpital kliniczny Beijing Xiehe (Beijing Union Medical College Hospital), założony już w 1921 roku jako jedna z pierwszych instytucji naukowej medycyny zachodniej, funkcjonujący jako szpital ogólny, pediatryczny i ginekologiczny. Wiele szpitali typu zachodniego powstało w Pekinie po 1949 roku, najlepsze z nich funkcjonują jako szpitale kliniczne afiliowane przy uczelniach medycznych. Najważniejszym szpitalem dziecięcym jest Beijing Children’s Hospital, położony w centrum miasta, w okolicach bramy Fushing, gdzie skupia się wiele szpitali. Opieka zdrowotna jest w Chinach odpłatna nie tylko dla turystów, ale także dla lokalnych mieszkańców. Wiele szpitali i przychodni to instytucje prywatne (dotyczy to zwłaszcza specjalistycznych jednostek ochrony zdrowia, w tym np. ortopedów, chirurgów urazowych, stomatologów i chirurgów plastycznych).