Wychowanie przez sztukę

Wychowanie przez sztukę – popularne hasło w dziedzinie wychowania, idea wychowawcza, która zwraca uwagę na szczególną rolę sztuki w rozwoju człowieka, w tym zwłaszcza w aspekcie estetycznym i emocjonalnym. Stanowi część szerzej rozumianego wychowania estetycznego. Zobacz też: wychowanie plastyczne.

Wychowanie przez sztukę jako idea pedagogiczna

Idea kształtowania osobowości człowieka poprzez sztukę pojawiła się już w okresie renesansu, wychowanie estetyczne stało się zaś popularnym hasłem w kulturze XIX wieku. Współcześnie zwraca się uwagę przede wszystkim na fakt, że sztuka ze względu na właściwe tylko sobie właściwości może stać się ważnym bodźcem rozwojowym, przy czym dotyczy to przede wszystkim sfery emocjonalnej.

Podstawy teoretyczne wychowania przez sztukę sformułował na początku XX wieku amerykański socjolog, filozof i pedagog John Dewey w swojej koncepcji doświadczenia. Wychowanie przez sztukę propagowało je też szeroko nowe wychowanie, reformatorski nurt pedagogiczny zwracający uwagę na podmiotowość dziecka oraz konieczność uwzględnienia jego indywidualnych potrzeb, właściwości psychicznych i zainteresowań. Do realizacji tego celu doskonałym środkiem jest właśnie sztuka, czy też szerzej rozumiana twórcza aktywność dziecka. Szczególnie istotne jest tu kształcenie indywidualnych umiejętności za pomocą swobodnej ekspresji, a także rozumiane jako podstawowa potrzeba człowieka wyrażanie samego siebie.

W pierwszej połowie XX wieku ukształtował się już ruch na rzecz wychowania przez sztukę, rozwijany w dyskusjach akademickich i wielu międzynarodowych kongresach w tematyce wychowania estetycznego. W 1945 roku hasło wychowania przez sztukę uczynił popularnym brytyjski historyk sztuki, filozof i krytyk literacki Herbert Read. Według Reada sztuka w życiu ludzkim stanowi nie element dodatkowy, ale jedno z głównych źródeł poznania świata, równowagi wewnętrznej oraz zaspokajania potrzeb twórczych. Wychowanie poprzez sztukę umożliwia integrację wszystkich warstw osobowości ludzkiej. Dotyczy to również niesłusznie lekceważonych jej elementów, takich jak postawa twórcza, zaangażowanie emocjonalne w otaczający świat oraz intuicyjna twórczość.

Koncepcja Reada jest wciąż rozwijana przez jego kontynuatorów – działalność artystyczna rozumiana jest w niej przede wszystkim jako “ekspresja”. Dzięki ekspresji twórczej kształtuje się “postawa otwartego umysłu” oraz postawa twórcza wobec życia jako całości. Wychowanie estetyczne nie jest więc dodatkowym elementem wychowania ogólnego, ale jego niezbędną i kluczową częścią. Może być też przeciwstawiane jednostronnemu naciskowi na rozwój intelektualny. Także jako przedmiot nauczania (w tym przedmiot szkolny) umożliwia wszechstronny rozwój osobowości.

W 1970 odbyła się w Wenecji międzynarodowa konferencja pod patronatem UNESCO, która przyjęła rezolucję nawołującą do przyznania wychowaniu estetycznemu i wychowaniu przez sztukę większego miejsca w programach nauczania (tak w ramach systemu szkolnego, jak i poza nim). Starania te UNESCO kontynuowało w kolejnych latach – w 1974 prace objęły praktyczne wdrożenie postanowień wymienionej rezolucji w edukacji permanentnej. Kształcenie estetyczne i kształcenie przez sztukę miało przy tym objąć wszystkie sztuki wizualne, w tym malarstwo, rzeźbę, architekturę, urbanistykę, wzornictwo, rzemiosło artystyczne, teatr, taniec oraz film i telewizję. Także w Polsce, zwłaszcza w latach 60., pod wpływem światowego zainteresowania tym zagadnieniem rozwijała się koncepcja wychowania przez sztukę.

Początkowo edukacja estetyczna rozumiana była przede wszystkim jako “wychowanie do sztuki”, a więc umiejętność jej odbioru. Następnie poprzez wychowanie przez sztukę ewoluowała do rozumienia sztuki jako pewnego rodzaju podręcznika życia. Jest ono zgodne z szeroko przyjętym poglądem, według którego samym celem wychowania jest czynne uczestnictwo w kulturze i życiu społecznym.