Grający w karty

Grający w karty, także Szulerzy lub Gra  w karty – obraz Caravaggia datowany na lata 1595-1596, przynależący do wczesnego okresu jego twórczości. Olej na płótnie, 94,2 x 130,9 cm, Kimbell Art Museum w Fort Worth.


caravaggio, grający w karty, szulerzy. Obraz przedstawia trzech młodych mężczyzn grających w karty, oszustwo jest wyraźnie widoczne. Żywe barwy, ciemne tło
Caravaggio, Grający w karty.

Grający w karty – historia i wymowa obrazu

Grający w karty to pierwszy obraz Caravaggia, który nabył od niego kardynał Francesco Maria del Monte, odtąd najważniejszy z jego mecenatów i kluczowa postać w życiu Caravaggia. Już sam temat dzieła był tym czasie nowatorski i niezwykły, co przykuło uwagę del Montego. Obrazy przedstawiające graczy malowała wprawdzie już wcześniej Sofonisba Anguissola, były one jednak zamierzone jako portrety, nie jako sceny rodzajowe. Samo malarstwo rodzajowe nie było przy tym nowością, tzw. bambocciate (niewielkie scenki rodzajowe z życia codziennego) były już znane w malarstwie rzymskim – Caravaggio miał jednak je spopularyzować. W twórczości Caravaggia tematykę kart porusza też pochodząca z tego samego okresu Cyganka wróżąca (Wróżenie z ręki, 1595, Paryż, Luwr).

Del Monte spostrzegł obraz przypadkowo w sklepie, co rozpoczęło wielką karierę mało jeszcze znanego i ubogiego Caravaggia. Poza tym jednak dzieło jest rzadko wspominane przez główne źródła epoki, takie jak biograf artysty Giovanni Baglione, a dokładna historia jego powstania nie jest znana, jest w zasadzie anegdotą. Ubogi Caravaggio próbował nawiązać relacje z rzymskimi sprzedawcami dzieł sztuki, a nawet handlować obrazami na ulicach. Owocna okazała się współpraca z handlarzem o imieniu Constatntino Spata, który prowadził sklep z obrazami na placu, przy którym stoi rzymski kościół św. Ludwika Króla Francji.

Dzięki Spacie Caravaggio nawiązał kontakt z kardynałem, który mieszkał w pobliskim Palazzo Madama. Malarz i sklepikarz uknuli plan, który miał zwabić zamożnego kolekcjonera dzieł sztuki – Caravaggio celowo namalował obrazy niezwykłe, przyciągające uwagę (prócz Grających w Karty było to Wróżenie z ręki). Sztuczka powiodła się – del Monte nie tylko kupił obrazy, ale też zaoferował Caravaggiowi zakwaterowanie i zamówił u niego wiele nowych dzieł. Był to przy tym spisek wielopiętrowy, gdyż oba obrazy reprezentują alegorycznie podstęp samego Caravaggia, uzyskanie pieniędzy przez złapanie w sidła bogatego człowieka – przedstawieni na obrazie oszuści to w pewnym sensie Spata i sam Caravaggio.

Obraz ukazuje trzech mężczyzn grających w karty. Dwaj z nich to oszuści, tytułowi Szulerzy. Ich ofiarą jest młody, nieświadomy mężczyzna. Chodzi tu przy tym niewątpliwie o grę hazardową. Spojrzenia i emfatyczne gesty szulerów nie pozostawiają żadnych wątpliwości co do ich złych intencji. Nic nie jest tu pozostawione domyślności widza, oszustwo jest wyraziste i pokazane wprost. Mężczyźni stoją wokół stołu, pozostawiając przed oczyma widza otwartą przestrzeń – jest on więc świadkiem oszustwa. Jednocześnie przestrzeń ta zaprasza widza do bezpośredniego wzięcia udziału w przedstawianej scenie, co jest typowe dla wczesnych dzieł Caravaggia (np. podający kielich wina Bachus, skierowane ku widzowi instrumenty muzyczne w Muzykantach). Sam Caravaggio, jako awanturnik i bywalec włoskich tawern, musiał często być świadkiem tego rodzaju scen, Szulerzy są więc pewnego rodzaju dokumentem epoki, obrazkiem z życia Rzymu.

Widoczne są jeszcze w Grających w karty cechy najwcześniejszych dzieł Caravaggia, w tym żywość kolorów i słodycz młodych twarzy przedstawionych postaci. Należą do nich też ujęcie przedstawionych osób w półpostaci (w Grających w karty w trzech czwartych), ostre kontury, bliskość postaci do widza i teatralne światło. Cechy te wczesne malarstwo Caravaggia zapożycza głównie z malarstwa weneckiego, które Caravaggio studiował jeszcze przed przybyciem do Rzymu, w czasie krótkiego pobytu w Wenecji (1593).

Wyraźne są jednak także już zmiany w rzymskim malarstwie barokowym, które skłoniły Caravaggia do zmiany stylu i techniki. Neutralne, ciemnozielone, wpadające w czerń tło zapowiada już tenebryzm, tendencję w późniejszej twórczości Caravaggia i całym rozwoju historycznym malarstwa barokowego. Widoczne są także typowe dla dojrzałych dzieł Caravaggia efekty światłocieniowe (chiaroscuro), tendencja do podkreślenia światłem form.

Inspiracje. Szulerzy w sztuce caravagionistów

Temat gry w karty stał się niezwykle popularny wśród naśladowców Caravaggia, caravaggionistów – mniej we Włoszech, a bardziej w Niderlandach i we Francji. Caravaggioności inspirowali się w największym stopniu właśnie wczesnym malarstwem Caravaggia – szczególnie scenami rodzajowymi takimi jak ta pokazana w Szulerach, która bliska była tradycjom i upodobaniom sztuki niderlandzkiej. Najbardziej znany obraz inspirowany Szulerami powstał jednak we Francji. Jest to Oszust z asem karo (Le Tricheur), który około 1635 roku namalował George de La Tour (także obrazy takie jak Oszust z asem treflowym, Wróżka). Naśladowana była również kompozycja Grających w karty (np. caravaggionista utrechcki Dirck van BaburenStręczycielka, 1622; Koncert, 1623).

Twórczością Caravaggia inspirował się silnie Paul Cézanne, zwłaszcza we wczesnym okresie swojej twórczości. Ze względu na te inspiracje Cézanne stworzył w latach 1893-1896 obraz Gracze w karty (znany też jako Grający w karty, Paryż, Musée d’Orsay). Prócz twórczości Caravaggia, nawiązuje on do scen z życia chłopskiego malowanych przez braci Le Nain, którzy sami także byli caravaggionistami.


Tagi
Encyklopedia sztuk pięknych

Dodaj komentarz