Dirck van Baburen

Dirck van Baburen (Theodor Baburen, Dirck Jaspersz. van Baburen, około 1595-1624) – holenderski malarz wczesnego baroku.

Czołowy reprezentant grupy caravaggionistów utrechckich (tzw. szkoła utrechcka), grupy naśladowców twórczości Caravaggia w Niderlandach. Działał w Rzymie i Utrechcie, tworząc sceny religijne, mitologiczne i rodzajowe. Wywarł znaczny wpływ na współczesne malarstwo Utrechtu.

Dirck van Baburen – życie i twórczość

Dirck van Baburen urodził się około 1595 roku w miejscowości Wijk bij Duurstede w okolicach Utrechtu. Od dzieciństwa mieszkał w mieście Utrecht. Swoje wczesne dzieła tworzył w konwencji manieryzmu. Nauki pobierał w Utrechcie, tworzył wtedy głównie portrety i obrazy historyczne.

Około 1612 roku osiadł w Rzymie, gdzie zapoznał się z twórczością Caravaggia, która wywarła na niego wielki wpływ. Porzucił manieryzm, zbliżając się do konwencji realistycznej, szeroko obecnej także już w dawniejszej sztuce Holandii. Silne było także oddziaływanie uczniów i włoskich naśladowców Caravaggia na twórczość van Baburena – zaliczał się do nich przede wszystkim Bartolomeo Manfredi. W Rzymie van Baburen pozostawał do 1622. W okresie tym oddawał się głównie malarstwu religijnemu (przede wszystkim dekoracja malarska kościoła św. Piotra in Montorio, w tym Złożenie do grobu, 1617).

Do rodzinnego miasta wrócił w 1622 roku. W latach 1622-1623 dzielił pracownię malarską z Hendrickiem ter Brugghen. Po powrocie do Utrechtu Dirck van Baburen porzucił malarstwo religijne na rzecz malarstwa rodzajowego (genre). Pozostał jednak w pełni wierny caravaggionizmowi. Jego najbardziej znanym dziełem z tego okresu jest Stręczycielka (także: Rajfurka, 1622, Boston, Isabella Stewart Gardner Museum).

Malarstwo van Baburena charakteryzuje zdecydowane operowanie światłem i cieniem, charakterystyczne dla Caravaggia dramatyczne, ostre kontrasty światłocieniowe (chiaroscuro). Od Caravaggia przejęte są też charakterystyczne ciasne zestawienia półfiguralne, ukazywanie trzech czwartych sylwetek postaci, które zajmują przy tym większość planu obrazu.

Także tematyka obrazów rodzajowych van Baburena nawiązuje do malarstwa Caravaggia – nie są to tylko podobieństwa, ale też bezpośrednie cytaty z obrazów mistrza. W dziełach van Baburena pojawiają się np. charakterystyczne figury z obrazów Caravaggia Grający w karty i Wróżenie z ręki. Także Stręczycielka van Baburena to w rzeczywistości stara służąca Abra z dzieła Caravaggia Judyta odcinająca głowę Holofernesowi (około 1598, Rzym, Galleria Nazionale d’Arte Antica).  Obraz van Baburena Cierniem koronowanie (1622, Utrecht, Museum Catharijneconvent) wzoruje się na zaginionym obrazie Caravaggia.

Sceny rodzajowe w malarstwie van Baburena typowe są także dla tematyki realistycznej sztuki niderlandzkiej. Dirck van Baburen maluje często sceny z życia codziennego, zwłaszcza sceny z życia nizin społecznych – wizerunki żebraków, włóczęgów czy bywalców szynków. Dla malarstwa van Baburena charakterystyczna jest pewna niedoskonałość ogólnego zamierzenia artystycznego, nieregularność kompozycji i rytmu oraz brak typowej dla wielu malarzy jego kręgu pełnej napięcia atmosfery dzieła. Jego technika malarska jest jednak szeroka i pełna siły.

Zmarł przed 28 lutego 1624  roku (data pogrzebu) w Utrechcie.

Bibliografia

• Benedict Nicolson, Caravaggism in Europe, wyd. 2, 1990.
• Samuel Rodary, Caravaggioniści holenderscy, Eaglemoss Polska, 2001.
• Franits Wayne, Dutch Seventeenth-Century Genre Painting. Its Stylistic and Thematic Evolution, Yale University Press, 2004.