Atrakcyjność

Atrakcyjność – pojęcie atrakcyjności może być traktowane jako swoista kategoria estetyczna, definiowana jako siła przyciągania widza, która obecna jest w dziele sztuki lub w innym przedmiocie (“atrakcja”, “siła atrakcji”). Częściej niż w estetyce pojęcie atrakcyjności pojawia się jednak w psychologii. Chodzi tu zresztą rzadziej o atrakcyjność jakiegoś przedmiotu (np. atrakcyjność zawodowa), a częściej o atrakcyjność osób, którą określa się terminem atrakcyjność wzajemna (atrakcyjność interpersonalna). Formą tak rozumianej atrakcyjności jest także atrakcyjność fizyczna (seksapil).

Atrakcyjność wzajemna (atrakcyjność interpersonalna) może być wstępnie scharakteryzowana jako wszelkie formy sympatii  życzliwości między ludźmi, jako wszelkie formy orientacji dodatniej pomiędzy dwiema osobami.

Pojęcie “atrakcyjności” rzadko występuje więc w estetyce i naukach o sztuce, często natomiast w psychologii. Pojawia się w teorii filmu i krytyce filmowej, gdzie pewne znaczenie ma termin atrakcyjność filmu. Rozumiana jest ona jako kategoria estetyczna, która służy opisowi zmiennych historycznie strategii autorskich twórców filmu. Celem tych strategii jest zapewnienie dziełu filmowemu (rozumianemu jako widowisko) optymalnej siły przyciągania widzów, wzbudzenie zainteresowania widowiskiem w możliwie największych kręgach odbiorców. Osobne studium poświęcił atrakcyjności filmu Marek Hendrykowski (Fritz Lang a problem atrakcyjności kina, w: Alicja Helman, Alina Madej, Niemiecki ekspresjonizm filmowy, 1985). Zobacz też: montaż atrakcji. Niniejszy artykuł koncentruje się jednak na atrakcyjności w aspekcie psychologicznym i interpersonalnym.

Pierwsze wrażenie. Podobieństwa i przeciwieństwa

Dotychczasowe badania psychologiczne największą uwagę poświęcają pierwszym stadiom nawiązywania znajomości. Wynika to z faktu, że pierwsze wrażenie w znacznym stopniu warunkuje dalszy rozwój relacji międzyludzkiej. Powszechną prawidłowością jest bowiem dążenie do nawiązywania kontaktów osobistych z osobami, którym przypisuje się cechy dodatnie oraz unikanie kontaktów z osobami, którym przypisujemy cechy ujemne. Problematyka podstaw negatywnych i pozytywnych charakterystyk, które przypisują sobie wzajemnie jednostki, stanowi jedno z najważniejszych zagadnień całej problematyki atrakcyjności.

Do czynników wpływających na poziom atrakcyjności danej osoby należy właściwie wszystko, co może być pozytywnie lub negatywnie wartościowane emocjonalnie. Można tu wyróżnić pewne cechy kluczowe, w tym przede wszystkim cechy osobowości danej osoby i jej wygląd fizyczny, a także status społeczny, wykształcenie czy status zawodowy. Istnieje jednak także wiele trudniejszych do określenia czynników ulotnych, takich jak np. subiektywna atrakcyjność czyjegoś imienia czy nawyki żywieniowe.

Istnieją bardzo silnie utrwalone w świadomości stereotypy wyjaśniające fenomen atrakcyjności – pogląd, że “przeciwieństwa się przyciągają” i pogląd, że “podobne przyciąga podobne”. Stanowią one przejaw myślenia magicznego, wyraźnie przypominając skonstruowane przez antropologię kulturową koncepcje magii (w tym zwłaszcza klasyczną koncepcję magii sympatycznej Jamesa Frazera). Z drugiej strony, tego rodzaju potoczne obserwacje wydają się mieć także pewne podstawy doświadczalne, empiryczne badania psychologiczne w pewnej mierze je potwierdzają. W powszechnych, potocznych wyobrażeniach o kształtowaniu się atrakcyjności największe znaczenie ma przekonanie o “magnetycznej” silne przyciągania się przeciwieństw, a więc osób możliwie niepodobnych do siebie, o różnym charakterze i wyglądzie. Drugie przekonanie za podstawę atrakcyjności uznaje podobieństwo.

Zgromadzone w wielu badaniach empirycznych dane pozwalają przypuszczać, że głównym czynnikiem atrakcyjności jest w większym stopniu podobieństwo, niż przyciąganie się przeciwieństw. Podobieństwo określone może być jednak na wiele sposobów – istotny jest nie tylko stopień podobieństwa pomiędzy partnerami relacji (trudny zresztą do zmierzenia), ale także charakterystyka jakościowa tego podobieństwa: to pod jakimi względami partnerzy relacji są do siebie podobni.

Zależność pomiędzy podobieństwem i atrakcyjnością została potwierdzona w pełni i jednoznacznie przez bardzo wiele zróżnicowanych badań psychologicznych. Przedstawiane przez psychologów wyjaśnienia tej zależności są jednak dość różnorodne, pojawiają się przy tym dwie zasadnicze tendencje. Według pierwszej podobieństwo stanowi przede wszystkim źródło wsparcia i potwierdzenia społecznego przekonań i wartości żywionych przez jednostkę; przeciwieństwo jest natomiast źródłem napięć, konfliktów, wszelkiego rodzaju doznań negatywnych. Druga tendencja odmiennie określa podobieństwo, ujmując je w kategoriach faworyzacji – jednostka faworyzuje wszystko, co własne, pozytywnie ewaluuje wszystko, co odnosi się do niej samej. Skoro to, co własne oceniane jest jako dobre, w oczywisty sposób wszystko to, co jest podobne do własnego także jest oceniane pozytywnie i faworyzowane.

Największe znaczenie ma omówione niżej podobieństwo wartości i postaw. Inne  Inne czynniki to  podobieństwo wyglądu zewnętrznego, różnych cech demograficznych i społecznych i cech osobowości, wreszcie podobieństwo cech zewnętrznych wobec partnerów, często sytuacyjnych i przypadkowych.

Modele teoretyczne atrakcyjności

Główne modele teoretyczne atrakcyjności wzajemnej odzwierciedlają główne nurty w psychologii. Można więc wyróżnić np. podejście psychoanalityczne, behawiorystyczne i gestaltystyczne.

Psychoanaliza

Według psychoanalitycznej koncepcji atrakcyjności determinowana jest ona przez czynniki nieświadome, przeniesienia. O atrakcyjności drugiego człowieka decyduje jego podobieństwo do rodzica płci przeciwnej, a także doświadczenia dziecięce. Relacje międzyosobowe, a zwłaszcza ich dynamika wewnętrzna, opierają się w modelu psychoanalitycznym na energii libido i fiksacji na osobach atrakcyjnych.

Psychoanaliza podkreśla także ambiwalencję występującą w relacjach międzyosobowych, traktując tę ambiwalencję jako constans. Ambiwalencja wynika z konfliktu edypalnego (kompleks Edypa) przeżywanego przez dziecko na wczesnym etapie rozwoju. Miłość i wrogość w każdej relacji przeplatają się ze sobą zawsze, przeplatanie się fascynacji i niechęci stanowi cechę istotową relacji interpersonalnej.

Bliska psychoanalizie jest analiza transakcyjna, którą opracował kanadyjski psychiatra Eric Berne, znana szeroko jako model Dziecko – Rodzic -Dorosły. Analiza transakcyjna przedstawia własną koncepcję atrakcyjności, traktując ją jako rezultat specyficznej i skomplikowanej gry, którą prowadzą między sobą dwie osoby. Podstawą wzajemnej atrakcyjności partnerów jest szczera,  wzajemna aprobata oraz szczere wzajemne uznanie (tzw. “głaski”). Atrakcyjność może jednak osiągać różne postaci, mniej lub bardziej dojrzałe. Jej dojrzałość opiera się na możliwie harmonijnym współdziałaniu trzech głównych “stanów ego”, którymi są Dziecko, Rodzic i Dorosły. Dopiero harmonia pomiędzy stanami ego umożliwia autentyczność i spontaniczność zachowań ludzkich. Analiza transakcyjna przeciwstawia więc sobie “grę” (relację nieautentyczną) i relację trwałą, która rozwija i harmonizuje osobowość.

Behawioryzm

Inną koncepcję atrakcyjności przedstawili behawioryści. Uznają oni, że stanowi ona wypadkową bodźców pozytywnych i bodźców negatywnych (“kar” i “nagród”), których jeden z partnerów relacji doświadcza w wyniku interakcji z drugim. Koncepcja behawiorystyczna jest więc przede wszystkim pewną formą teorii wymiany – rozumiana jako teoria wymiany stanowi najbardziej popularną w psychologii teorię atrakcyjności. Wymiana jest pojęciem ekonomicznym. Behawioryści w swojej teorii atrakcyjności używają często pojęć zaczerpniętych z ekonomii. takich jak “zysk”, “korzyść”, “strata” czy “bilans”, właśnie za ich pomocą reprezentując relacje interpersonalne. Główna teza behawiorystycznej teorii atrakcyjności głosi, że im bardziej korzystny jest bilans kar i nagród uzyskiwanych od drugiej osoby, tym większa jest jej atrakcyjność.

Przy całej swojej popularności i pomimo wielu wartościowych punktów zaczepienia, które daje badaczom nad atrakcyjnością wzajemną, koncepcja behawiorystyczna spotyka się także z krytyką, nasuwa wiele wątpliwości. Do problemów tych należy np. relacja pomiędzy nagrodami oczekiwanymi i nagrodami rzeczywiście uzyskanymi, to, czy są one równe istotne. Problemem jest także porównanie wielkości kar i nagród, przejawiają się one bowiem różnie w różnych zachowaniach, mają różnorodną charakterystykę jakościową. Pojawia się także problem repetycji, zmniejszania się wartości nagrody za te same zachowania, jeśli zachowania te są powtarzane (szczególnie w krótkich odstępach czasowych).

Najważniejszy problem teorii behawiorystycznej i jej największa słabość to pytanie o to, jakie czynniki stanowią w kontaktach międzyludzkich nagrody. Różni przedstawiciele behawioryzmu udzielali na to pytanie różnych odpowiedzi – różne teorie atrakcyjności sformułowała teoria elementarnych zachowań społecznych (George Homans), psychologiczna teoria sprawiedliwości (John Stacey Adams),  teoria sprawiedliwego kontraktu (Melvin Lerner) oraz koncepcja narastającej wymiany ( L. Huesmann, G. Levinger). Najszerzej, ze względu na charakter systematyzujący, przyjęła się  teoria zasobów. Głosi ona, że , atrakcyjność wzajemna stanowi bilans, wypadkową sześciu głównych rodzajów zasobów.  Zasoby te to pieniądze, dobra materialne, usługi, wiadomości, status społeczny oraz uczucia.

Podkreślenie roli warunkowania pozytywnego jest z pewnością silną stroną behawiorystycznego modelu atrakcyjności. Tak otrzymywanie bodźców pozytywnych, jak i ich dawanie z pewnością odgrywa wielką rolę w każdej relacji międzyosobowej. Z drugiej strony, sam przebieg procesów warunkowania pozytywnego nie został jeszcze wystarczająco wyjaśniony przez badaczy.

Gestaltyzm

Inna teoria atrakcyjności pojawia się w gestaltyzmie (psychologia postaci), stanowiącej przede wszystkim teorię percepcji, ujmującą życie psychiczne jako twór złożony z “figury” i “tła”, a więc z wyłaniających się w percepcji całości. Poznawanie otoczenia jest według gestaltyzmu procesem, w którym jednostka w sposób świadomy poszukuje opcji możliwie najlepszych, wybierając te relacje, które wartościuje pozytywnie w świetle przyświecających jej wartości i celów.

Według gestaltystów w świecie społecznym uznanie czegoś za prawdę skutkuje urzeczywistnieniem tego w relacjach interpersonalnych. Tak np. uznanie kogoś za przyjaciela, partnera czy wroga skutkuje traktowaniem go w ten sposób, stanowi więc nawiązanie rzeczywistej relacji. System poznawczy danej jednostki, jej doświadczenie życiowe i jej indywidualne struktury poznawcze określają atrakcyjność drugiej osoby w o wiele większym stopniu, niż jej rzeczywiste, zewnętrze cechy i zachowania. O atrakcyjności drugiej osoby decyduje więc przede wszystkim percepcja jej cech i zachowań, nie one same.

Badania prowadzone przez gestaltystów koncentrowały się więc na percepcji osobowości, która rozważana była na tle wytworzonych eksperymentalnie nastawień. Te same cechy danej jednostki przy nastawieniu pozytywnym odbierane są odmiennie, niż przy nastawieniu negatywnym, atrakcyjność zależy więc od percepcji, systemu nastawień. Co ciekawe, istotna dla powstawania atrakcyjności jest nawet kolejność przedstawiania cech danej osoby.

Najbardziej znaną gestaltystyczną koncepcję atrakcyjności przedsyawił George Kelly – jest to teoria konstruktów osobistych. Głosi ona, że atrakcyjność zależy od pewnego konstruktu myślowego, przewidywanego z góry przebiegu zachowań partnera. Konstrukt ten opiera się natomiast na trafności percepcji (adekwatnego rozumienia zjawisk świata) przekonań oraz wzajemnych uczuć i intencji partnerów relacji.

Także w koncepcji atrakcyjności obecnej w psychologii postaci wielką rolę odgrywa podobieństwo – jest ono tu jednak rozumiane specyficznie, jako podobieństwo konstruktów i schematów, w które jednostki ujmują swoje doświadczenie życiowe. Dzięki podobieństwu konstruktów poznawczych jednostki mogą porozumiewać się ze sobą, a także podobnie reagują na podobne doświadczenia.

Według koncepcji penetracji społecznej (social penetration theory), którą przedstawili Irwin Altman i Dalmas Taylor, istnieją dwie główne zasady, które sterują tym, jak ludzie poznają się ze sobą. Zasady te to narastająca zbieżność tematyki oraz intymność treści. Kontakt rozpoczyna się od nielicznych relacji, które mają przy tym powierzchowny charakter (np. rozmowy o pogodzie). W formie rozwiniętej obejmuje natomiast szeroką skalę tematów, w tym najbardziej osobistych i intymnych.

W podobny sposób formowanie się i narastanie ujmuje teoria odsłaniania się, którą opracował Gordon J. Chelune. (Chelune, 1979). Ujmuje ona atrakcyjność fazowo. Pierwsza faza to okres maskowania się, w którym partnerowi relacji ukazywana jest przede wszystkim zewnętrzna fasada, natomiast słabe strony są maskowane. Główną przyczyną ukrywania słabych stron przed partnerem jest obawa przed wykorzystaniem. Kolejną fazą relacji jest odsłonięcie (self-disclosure). Odsłonięcie się jest ryzykowne, ale stanowi jedyną drogę do dojrzałości i trwałości związku: trwały związek musi być oparty na wzajemnym zaufaniu. Możliwe jest jednak także odsłonięcie o charakterze gwałtownym i nagłym. Występuje ono w relacjach, które nie są z góry planowane jako trwałe (tzw. fenomen spotkania w pociągu) oraz w tzw. miłości od pierwszego wejrzenia.

Wyznaczniki atrakcyjności

Do głównych wyznaczników atrakcyjności (czynników, które sprawiają, że druga osoba jest dla nas atrakcyjna) należą: wygląd zewnętrzny (atrakcyjność fizyczna), podobieństwo zainteresowań i wartości, charakterystyka osobowościowa partnerów relacji, charakter procesów komunikacyjnych między partnerami relacji oraz charakterystyka wspólnych doświadczeń (przeżyć).

Wygląd zewnętrzny. Atrakcyjność fizyczna

Wygląd zewnętrzny odgrywa w relacji interpersonalnej znaczną rolę nie tylko przy pierwszym spotkaniu dwóch osób, ale przez cały czas trwania relacji. Preferencja kontaktów z osobami atrakcyjnymi fizycznie nie zależy ani od wieku, ani od kultury. W różnych kulturach i epokach historycznych piękno ciała ludzkiego określane jest wprawdzie odmiennie, w obrębie danej kultury panuje jednak stosunkowo duża zgodność co do tego, czy dana osoba jest atrakcyjna fizycznie.

W kulturze zachodniej widoczna jest tendencja do przypisywania osobom uznawanym za atrakcyjne fizycznie także innych cech dodatnich, takich jak wysoka inteligencja, wrażliwość czy wysokie uspołecznienie. Jest to oczywiście stereotyp, nie znajdujący żadnego potwierdzenia w badaniach, odgrywa on jednak dużą rolę w kształtowaniu się atrakcyjności.

Atrakcyjność fizyczna nie odgrywa tak determinującej roli w kształtowaniu się relacji erotycznych i romantycznych, jak można by pozornie sądzić. Jej rolę ogranicza zasada właściwego dobru, zgodnie z którą kobiety i mężczyźni dobierają się ze sobą tak, aby różnica atrakcyjności fizycznej między nimi nie była zbyt duża. W doborze parterów występuje więc konflikt dwóch przeciwstawnych tendencji, dążenia do zdobycia możliwie atrakcyjnego fizycznie partnera seksualnego oraz lęku przed odrzuceniem, który to właśnie jest głównym źródłem zasady właściwego doboru. Zmienną pośredniczącą w tym konflikcie jest samoocena. Im lepiej ktoś ocenia samego siebie, tym większe są jego aspiracje i tym wyższe są jego oczekiwania wobec partnera.

Badania psychologiczne prowadzone nad osobami wybitnie atrakcyjnymi fizycznie (kobietami i mężczyznami) dowodzą, że nie różnią się one znacząco od osób nieatrakcyjnych. A jednak mimo faktu, że że różnice psychiczne nie są wielkie, doświadczenia życiowe osób atrakcyjnych fizycznie są odmienne. Życie seksualne osób atrakcyjnych fizycznie jest bardziej urozmaicone, tworzone przez nich związki są mniej stabilne, osoby te mają w życiu więcej partnerów. Osoby mniej atrakcyjne fizycznie łatwiej natomiast osiągają założone cele interpersonalne, a tworzone przez nie związki są bardziej stabilne. Wiąże się to z faktem, że mają one mniejsze oczekiwania wobec partnerów życiowych i seksualnych.

Wspólne zainteresowania i wartości

Innym typem podobieństwa między osobami, które kształtuje wzajemną atrakcyjność jest zbieżność zainteresowań, wspólny śwsiat wartości oraz podobieństwo postaw wobec świata i życia.

Jak zauważono wyżej, znaczenie podobieństwa międzyosobowego w powstaniu i rozwoju atrakcyjności wzajemnej zostało wielokrotnie potwierdzone przez badania psychologiczne. Szczególne znaczenie ma tu zbieżność postaw partnerów relacji wobec świata i wobec siebie nawzajem: w niektórych modelach atrakcyjności zbieżność ta ma znaczenie centralne. Im bardziej pozytywne postawy jeden partner relacji zajmuje wobec drugiego, tym silniejsza jest tendencja do wystąpienia postaw pozytywnych u drugiego partnera. Analogicznie jest z postawami negatywnymi.

Nie należy jednak wnioskować z tego faktu o wzajemnej symetrii postaw negatywnych i pozytywnych u obojga partnerów relacji. Sympatia i życzliwość w wielu relacjach spotyka się z obojętnością, lub nawet odrzuceniem i niechęcią, na co wskazują liczne nadania nad rozkładem postaw wzajemnych. Badania takie, prowadzone w małych grupach formalnych, wskazują, że postawy obojętności, życzliwości i niechęci wobec życzliwości rozkładają się mniej więcej jednakowo – odpowiednio około 40%, 30% i 30%.

Podobieństwo osobowości

Jednym z najważniejszych pojęć teorii atrakcyjności wzajemnej jest podobieństwo osobowości, rozpatrywane przede wszystkim na gruncie teorii komplementarności potrzeb. Koncepcja komplementarności potrzeb zastosowana do pojęcia atrakcyjności przyjmuje, że osoby o przeciwnych cechach uzupełniają się, przez co stają się dla siebie wzajemnie atrakcyjne. Jest więc ona swojego rodzaju rozwinięciem potocznego poglądu, że przeciwieństwa się przyciągają. Tak więc osoba dominująca i wykazująca cechy przywórcze lepiej funkcjonuje w relacji z osobą poddaną i bierną, ekstrawertyk z introwertykiem.

Zasada komplementarności, uzupełniania się przeciwieństw, ma jednak wiele ograniczeń. Ograniczenia te wiążą się przede wszystkim z płcią uczestników relacji interpersonalnej. W relacjach między osobami tej samej płci uzupełnianie się przeciwieństw zwiększa atrakcyjność relacji w przypadku innych zestawów cech, niż w relacjach między osobami przeciwnej płci. Zasada komplementarności ma więc wąskie zastosowanie, a potwierdzające ją obserwacje są często asymetryczne i nieścisłe.

Osobowość człowieka ma niewątpliwie podobny wymiar na jego atrakcyjność, co jego wygląd fizyczny. Szczegóły relacji między cechami osobowości a atrakcyjnością są jednak słabo zbadane. Przeprowadzone dotychczas badania nad osobami uznawanymi za atrakcyjne sugerują, że największe znaczenie wśród cech osobowościowych mają kompetencje społeczne, umiejętność nawiązywania komunikacji interpersonalnej. Właśnie zdolności komunikacyjne (tak komunikacja werbalna, jak i niewerbalna) stanowią podstawę optymalizacji relacji międzyludzkich.

Procesy komunikacyjne. DENAT

W procesach komunikacyjnych budujących atrakcyjność szczególną rolę odgrywa poziom odsłaniania się, który powinien być właściwy dla danego etapu rozwoju znajomości. Nieatrakcyjne jest tak nadmierne odsłanianie się, jak i brak otwartości. Preferowana jest jednak otwartość, której sprzyja pewna gama zachowań niewerbalnych: uśmiech, dotyk, postawa ciała (skierowana ku rozmówcy),  łagodna i otwarta gestykulacja.

Duże znaczenie ma także umiejętność właściwego zachowania się w sytuacjach kryzysowych i konfliktowych.  Te osoby, które są dla siebie wzajemnie atrakcyjne, są w stanie reagować na sytuacje kryzysowe działaniami o charakterze jednoczącym – wykazując wzajemne wsparcie emocjonalne, przejmując na siebie odpowiedzialność, wspólnie poszukując informacji. Osoby mniej atrakcyjne dla siebie reagują natomiast odrzuceniem odpowiedzialności, wzajemnym obwinianiem się o zaistniałą sytuację, izolowaniem się od zaistniałej sytuacji.

Wrogość należy do najbardziej stabilnych i trwałych relacji międzyludzkich. Cechuje ją to, że podtrzymuje sama siebie – żadna inna forma relacji międzyludzkich nie ma takiej właściwości. Fakt ten jest skutkiem negatywnych nastawień komunikacyjnych. Wzajemna wrogość skutkuje unikaniem komunikacji, brak komunikacji potęguje zaś wrogość (skłaniając do negatywnej interpretacji zachowań). Brak komunikacji skutkuje uproszczeniem obrazu partnera i pogłębiającą się negatywną ewaluacją jego cech i zachowań. Stanowi najczęstszą przyczynę zrywania związków międzyludzkich.

Pięć faz rozpadu związku przedstawia popularna teoria DENAT (akronim utworzony od nazw poszczególnych faz). Fazy te najczęściej następują po sobie, mogą być jednak także przestawiane i mieszane. Pierwsza faza to Detekcja wad, odkrycie negatywnych stron partnera. Druga to Ekspozycja niezadowolenia, czyli otwarte zgłoszenie pretensji do partnera. Trzecia to Negocjacja relacji, próba zmiany zasad, na których opiera się związek. Jeśli negocjacje nie powiodą się, następuje Anulowanie układu, moment szczególnie trudny i stresogenny. Ostatnią fazą jest Transformacja układu, budowanie nowych układów, w których dotychczasowy partner wystąpić może jednie w roli podrzędnej.

Miłość jako forma atrakcyjności wzajemnej

Miłość stanowi jeden z głównych przejawów atrakcyjności interpersonalnej. Przybiera ona jednak wiele różnych postaci. Często wyróżnia się sześć głównych form miłości – są to eros, agape, ludus, mania, storge i pragma. Wyróżnia się także wiele cech relacji opartej na miłości, nie zawsze przypisując im jednak taką samą rolę. Za cechy definicyjne relacji opartej na miłości uznaje się najczęściej fascynację lub zainteresowanie partnerem jako osobą, potrzebę kontaktu fizycznego (w tym seksualnego), troskę – potrzebę do opiekowania się inną osobą oraz potrzebę wsparcia – potrzebę opieki.

Eros to miłość oparta na atrakcyjności seksualnej.  Głównym źródłem miłości jest tu piękno ciała, atrakcyjny wygląd partnera.

Agape to forma miłości, którą definiuje brak oczekiwania wzajemności. Pojęcie agape wywodzi się z chrześcijańskiej koncepcji miłości – agape i eros są w niej często sobie przeciwstawiane.  Jako cechy agape wymienia się także opiekuńczość, szczególne zaangażowanie oraz taktowność. Charakter agape ma zwłaszcza miłość rodziców do dzieci.

Ludus to forma miłości opartej na zabawie, rozrywce. Istotna jest tu zmienność partnerów oraz dążność do urozmaicenia dynamiki związku. Związek postrzegany jest często jako gra pomiędzy dwiema osobami.

Storge to miłość oparta na przywiązaniu. Dzięki stopniowości narastania zaangażowania, jest to miłość dojrzała i trwała. Daje ona największe gwarancje trwałości związku dwóch osób.

Mania to intensywna forma miłości, określana czasem niezbyt trafnie jako miłość romantyczna. Cechuje ją krańcowa, intensywna fascynacja partnerem. Występuje poczucie pochłonięcia miłością, zawładnięcia. Jednocześnie jest to jedna z mniej trwałych form miłości, w której szczególnie dużą rolę odgrywa zazdrość.

Pragma to forma miłości, która opiera się na efektywności działań, w tym na osiąganiu wzajemnych korzyści. Partner powinien być przy tym nie tylko efektywny w działaniu, ale także pod pewnymi względami odpowiedni – odpowiedniość ta dotyczy sytuacji społecznej, religii czy pracy.