Animal symbolicum

Animal symbolicum – wyrażenie łacińskie, znaczące dosłownie “zwierzę symbolizujące”, “zwierzę tworzące symbole” (od rzeczownika animalanimalis – “zwierzę” i nowołacińskiego przymiotnika symbolicus, “symboliczny”). Termin wprowadzony przez niemieckiego filozofa Ernsta Cassirera przez analogię to wcześniejszych określeń typu “animal rationale”.


“Zwierzę symboliczne”. Animal symbolicum w filozofii Ernsta Cassirera i w historycznym kontekście filozoficznym

Animal symbolicum – pochodzenie terminu i jego miejsce w tradycji filozoficznej

Zwrot ten wprowadził niemiecki neokantysta Ernst Cassirer w dziele Esej o człowieku (An Essay on Man) z 1944 r. Nawiązuje ono do pochodzącej od Arystotelesa tradycji określeń typu animal rarionale, dzoon politikon, animal sociale czy homo Sovieticus. Podobne znaczenie ma zwłaszcza określenie animal significans (“zwierzę tworzące znaki”), wyrażające pogląd, że umiejętność tworzenia znaków językowych (znaków konwencjonalnych) jest czymś typowym lub nawet definiującym dla ludzi. Także koncepcja Cassirera to swoista definicja człowieka (stosuje się więc także określenie “homo symbolicus” – “człowiek symboliczny”).

Ernst Cassirer, animal symbolicum i tradycja arystotelesowska

Tradycja arystotelesowska określa człowieka jako “zwierzę rozumne”, animal rationale. Odzwierciedla się ona także w nazwie gatunkowej ludzi, Homo sapiens, człowiek rozumny. Ernst Cassirer uważa jednak, że człowieczeństwa nie należy definiować poprzez uwarunkowania fizyczne lub strukturę metafizyczną człowieka, ale w sposób pośredni (definicja funkcjonalna), poprzez odwołanie się do sfery symbolicznej, którą ludzie wytworzyli w swojej historii. Działalność człowieka musi więc być ujmowana w kategoriach tworzenia symboli.

Cassirer nie jest przy tym irracjonalistą – definicja człowieka jak animal rationale nie straciła mocy.  Jest to jednak definicja zbyt wąska, stanowiąca rodzaj pars pro toto, pomija bowiem istotne dla pełnego określenia człowieczeństwa elementy emocjonalne i wyobrażeniowe. Rozum nie obejmuje całej złożoności form życia, zwłaszcza wszystkich form kulturowych: Stąd zamiast określać człowieka jako animal rationale, powinniśmy określać go jako animal symbolicum. W ten sposób potrafimy wskazać na odrębność gatunkową człowieka i zrozumieć otwierającą się przed nim nową drogę do cywilizacji.

Definicja człowieka jako “zwierzęcia symbolicznego”

Cassirer stawia także pytanie, czy sfera symboliczna jest czymś właściwym rzeczywiście jedynie dla ludzi, względnie innych antropoidów. Już w jego czasach istniały badania nad językiem zwierząt czy w ogóle formami komunikacji między zwierzętami. U zwierząt znaleźć można zwłaszcza podobne do ludzkich formy języka emocjonalnego. Definicja człowieka jako “zwierzęcia symbolicznego” może więc okazać się nietrafna. Cassirer stara się rozwiązać ten problem wprowadzając rozróżnienie między symbolami a sygnałami – komunikacja zwierzęca, oparta na odruchach (“sygnały”, np. dzwonek na obiad) jest nie tylko odmienna od ludzkiej (“symbole” opierające się na treściach kulturowych), ale w pewnym sensie jest czymś z nią sprzecznym.


Tagi
Encyklopedia filozofiiEncyklopedia socjologiiKsięga przysłówLeksykon języka łacińskiego

Dodaj komentarz