Złudzenie optyczne (złudzenia optyczne)

Złudzenie optyczne, także iluzja optyczna – błędne postrzeżenie wzrokowe; takie postrzeżenie wzrokowe, które przypisuje oglądanym przedmiotom właściwości, które nie przysługują im rzeczywiście. Oko ludzkie w określonych warunkach ulega złudzeniom, najczęściej pod wpływem czynników psychologicznych – przykładem może być znane zjawisko pozornego skracania się lub wydłużania odcinka pod wpływem wprowadzenia na jego końcach linii ukośnych. Podobne zjawiska występować mogą na płaszczyznach także pod wpływem światła, barwy lub ruchu.

Zasadnicze znaczenie w powstawaniu złudzeń optycznych mają czynniki psychologiczne, ich charakter nie jest jednak dokładnie poznany. Większość złudzeń optycznych wiąże się przy tym z faktem, że oko ludzkie nie odbiera obrazów poszczególnych przedmiotów i ich części niezależnie od siebie, ale w powiązaniu z obrazami przedmiotów stanowiących ich otoczenie. Przedmiotem złudzenia może być nie tylko wielkość postrzeganego przedmiotu, ale także jego kształt, barwa i jasność. Złudzenia optyczne dotyczące kształtów przedmiotów to złudzenia geometryczne – dotyczą one np. błędnej oceny długości, kierunków lub kątów. Złudzenie optyczne, które polega na pozornym powiększeniu jasnych przedmiotów oglądanych na ciemnym tle, to irradiacja.

Złudzenie optyczne w sztuce

Złudzenia optyczne stanowią też często elementy dzieła artystycznego, zwłaszcza w sztuce barokowej (tzw. sztuczki perspektywiczne) oraz w kierunku w sztuce zwanym op-art (odmiana abstrakcjonizmu). Już od starożytności znane było wykorzystujące złudzenia optyczne malarstwo iluzjonistyczne, które jednak rozwijało się szczególne silnie od XVI wieku, dzięki zastosowaniu w malarstwie perspektywy matematycznej. Szczególnie często w sztuce renesansu i baroku tworzono iluzjonistyczne obrazy fikcyjnej, niemożliwej w rzeczywistości architektury. Op-art to kierunek w sztuce, który wykształcił się w latach 60. XX wieku, badający złudzenia optyczne w celu wykorzystania ich jako środków wyrazu w sztuce. Obok złudzeń optycznych we właściwym sensie op-art stosował zabiegi takie jak efekty świetlne i dynamiczne, których celem było stworzenie wrażenia głębi oraz ruchu w polu widzenia.