Ziggurat (zikkurat)

Ziggurat, także zikkurat (z języka akadyjskiego) lub zigurat – w architekturze starożytnej Mezopotamii typ wysokiej, monumentalnej świątyni. Sakralna budowla wieżowa na planie kwadratu ustawiona na masywnych, ułożonych tarasowo blokach. Kolejne piętra, o kształcie prostopadłościanów, zmniejszały się stopniowo ku górze, tworząc w ten sposób rodzaj tarasowej piramidy. Typ świątyni zapoczątkowany w sztuce sumeryjskiej, kontynuowany następnie w sztuce akadyjskiej, babilońskiej, asyryjskiej, elamickiej oraz na innych obszarach Bliskiego Wschodu.

Ziggurat – świątynia w starożytnej Mezopotamii

Zigguraty wywodzą się ze wczesnych świątyń sumeryjskich, które wznoszono na wysokich tarasach (np. w Eridu). Ich pochodzenie, podobnie jak ich funkcje, nie jest jednak do końca jasne. Miały one formę wielokondygnacyjnej wieży (tak np. zigurat w Ur miał trzy kondygnacje, zigurat w Babilonie siedem kondygnacji). Typowa wysokość zigguratu wynosiła 50 metrów. Poszczególne kondygnacje zigguratu łączyły schody lub rampy.

Na najwyższym tarasie zigguratu mieściła się niewielkich rozmiarów główna kaplica, zwana kaplicą górną, prawdopodobnie związana z obrzędami boskich zaślubin. Najwyższe piętra służyły także obserwacjom astronomicznym, bardzo rozpowszechnionym w cywilizacji Mezopotamskiej. W pobliżu zigguratu budowano niekiedy dodatkową świątynię, zwaną świątynią dolną (np. Chorsabad). Była to świątynia dużych rozmiarów, która prawdopodobnie pełnić miała funkcję ziemskiej siedziby bóstwa. Ziggurat wraz z dolną świątynią tworzył główną część okręgu kultowego.

Zigguraty były budowlami ceglanymi. Ich rdzeń powstawał z cegły niewypalanej (mułowej), a warstwa zewnętrza z odpornej na wilgoć, ale trudno dostępnej w pozbawionej źródeł opału Mezopotamii cegły wypalanej. Zigguraty wyposażone były w system drenów, który odprowadzał mogącą je uszkodzić wodę. Na tarasach znajdowały się także “święte gaje” – ogrody.

W jednej miejscowości lub ośrodku kultowym mogło istnieć kilka zigguratów (np. dwa zigguraty w Aszur – świątynia Anu-Adada). Najlepiej zachowana budowla tego typu, Zigurat Urnammu (XXI/XX w. p.n.e.) znajduje się w Ur. Świątynia ta została częściowo zrekonstruowana w czasach współczesnych. Inne znane zigguraty znajdowały się np. w Borsippie (zigurat Euriminanki) i w Akarkuf. Ziguratty istniały w wielu miastach Mezopotamii i Elamu, większość z nich jest jednak bardzo słabo zachowana.

Zigguraty są prawdopodobnie źródłem biblijnej opowieści o Wieży Babel – jej wzorem był prawdopodobnie Zigurat Etemenaki w Babilonie. Ze względu na podobieństwo zewnętrzne do piramid egipskich, określane są niekiedy jako “mezopotamskie piramidy”.