Banki, bank

Bank (banki) – samodzielna instytucja finansowa (osoba prawna) przeprowadzająca określone transakcje finansowe związane z obiegiem i gromadzeniem pieniądza – gotówkowe i bezgotówkowe operacje pieniężne. Do operacji tych należy przede wszystkim przyjmowanie depozytów i udzielanie kredytów. Współcześnie banki świadczą wiele usług finansowych, także wychodzących poza zakres tradycyjnej działalności bankowej (np. usługi ubezpieczeniowe).


Bank to samodzielne i samofinansujące się przedsiębiorstwo, które działa w oparciu o prawo bankowe i własny statut. Bank jest więc przedsiębiorstwem, które osiąga dochody – główne źródła dochodów banków, przynależące do ich definicji, to różnica pomiędzy wpływami z odsetek pobieranych od udzielonych przez bank kredytów (a także prowizji bankowych i opłat bankowych za wykonanie określonych usług) a odsetkami, które płacone są depozytariuszom.

Historia banków

Najstarsze banki – starożytność i średniowiecze

Pierwsze operacje bankowe miały miejsce już w kulturach starożytnego Wschodu – za najstarsze banki uznaje się często banki toskańskie i lombardzkie późnego średniowiecza, które dały początek współczesnemu systemu bankowemu, bankowość istniała jednak już wcześniej. W  związku z różnorodnością pieniądza kruszcowego, istniała konieczność częstej wymiany pieniędzy – wykształcił się handel pieniędzmi. Kupcy dokonujący wymiany pieniądza zaczęli jednocześnie zajmować się przyjmowaniem depozytów w pieniądzach i złocie. Zgromadzone środki pozwalały im również na udzielanie kredytów. Miejscem, w którym narodził się pierwotny system bankowy, jest starożytna Mezopotamia: stosunkowo liczne dokumenty zapisane pismem klinowym poświadczają istnienie depozytów złota (także w świątyniach – przy czym nie istniał wtedy jeszcze pieniądz w formie monet) oraz udzielanie pożyczek. Do najbardziej znanych należą tabliczki klinowe babilońskiej rodziny Egibi, zgromadzone w archiwum dokumentów finansowych (VI wiek p.n.e.). Już w starożytnej Mezopotamii ukształtował się też weksel, pierwsza bezgotówkowa forma obiegu pieniądza. Skarbce świątynne i rodziny kupieckie Babilonii określa się jako proto-banki czy też quasi-banki.

Podobnego rodzaju instytucje istniały także w starożytnej Grecji i Rzymie, a następnie w Cesarstwie Bizantyjskim i w klasycznej kulturze arabskiej. Wzory bizantyjskie i arabskie wpłynęły na powstawanie banków we włoskich republikach kupieckich (Wenecja, Amalfi), w których pożyczano pieniądze na masową skalę (także władcom innych regionów Europy) już w X wieku. Odtąd głównym centrum bankowości europejskiej stały się Włochy. Najstarszy bank w dzisiejszym rozumieniu tego słowa powstał w Wenecji w 1156 roku (najstarszy bank działający do dziś także działa we Włoszech, jest to założony w 1472 roku przez miasto-państwo Siena – Banca Monte dei Paschi di Siena). Od XII wieku powszechny stał się we Włoszech handel wekslami. Rozwój włoskiej bankowości stał się podstawą przełomu gospodarczego, społecznego i kulturowego – przejścia od epoki średniowiecza do epoki renesansu.

W innych częściach Europy średniowiecznej, m.in. ze względu na mniejsze wpływy bizantyjskie i arabskie, bankowość rozwijała się słabiej. Pożyczanie pieniędzy na procent było zakazane przez Kościół – uznawano je za grzech (lichwa). W wielu państwach, szczególnie w Niemczech, pożyczaniem pieniędzy na procent zajmowali się Żydzi, których nie dotyczyły ograniczenia kościelne. Stąd właśnie pochodzi stereotyp Żyda-lichwiarza.

W XIII wieku stosunek Kościoła do rozwijającej się bankowości uległ złagodzeniu. Przyczynił się do tego m.in. najwybitniejszy filozof i teolog średniowiecza, Tomasz z Akwinu. Odrzucał on wprawdzie lichwę, dopuszczał jednak wynagrodzenie dłużników przez wierzycieli wtedy, gdy dług nie został oddany w wyznaczonym terminie. Pogląd ten interpretowano często rozszerzająco, co umożliwiło funkcjonowanie instytucji bankowych w późnym średniowieczu pomimo formalnych zakazów kościelnych. W handlu wekslami obchodzono kościelny zakaz pożyczania na procent poprzez płacenie za weksle ceny niższej, niż cena nominalna. Pozwalało to na uwzględnienie “kosztów ryzyka” pożyczki, co w praktyce równało się płaceniu odsetek.

Pożyczaniem pieniędzy na procent zajmowały się w średniowieczu nawet zakony, w tym zwłaszcza potężny zakon rycerski templariuszy. Działał on tak w Ziemi Świętej, jak i w Europie, a działalność bankowa była głównym źródłem jego niezmierzonych bogactw. Rozpoczęcie działalności bankowej przez templariuszy wiązało się z ruchem pielgrzymkowym i krucjatami – pątnikom i krzyżowcom templariusze udzielali pożyczek na procent, gdyż był to cel uważany za zbożny. Przyjmowali także zastaw w nieruchomościach. Liczne placówki zakonu tak w Europie, jak i w Azji ułatwiały przepływ pieniądza – pozwalały na przyjmowanie depozytów, prowadzanie rachunków bieżących i wypłacanie rent. Templariusze pod koniec XIV wieku zarządzali nawet skarbem Francji. Nadmierny rozrost ich potęgi i majątku doprowadził jednak do ich upadku. Uzależnieni finansowo od templariuszy władcy Francji oskarżyli ich o herezję, co doprowadziło do siłowego rozwiązania zakonu w 1307 roku. Znaczną część majątku zakonników przejęli francuscy królowe.

Historia banków w nowożytności

Pod koniec średniowiecza największe znaczenie w rozwoju bankowości miała Florencja, w tym słynny bank Medyceuszy. W XVI wieku finanse Hiszpanii prowadzili bankierzy Genui, finanse Habsburgów niemieckich i innych dynastii panujących w Niemczech Fuggerowie i Welserowie (Augsburg).

Przyspieszenie rozwoju systemu bankowego w Europie nastąpiło w XVII wieku, wraz z wprowadzeniem pieniądza papierowego (pieniądz taki znany był on już od IX wieku w Chinach, wprowadzenie go nie wywarło jednak aż tak znacznego wpływu na rozwój bankowości). Jako pierwsze banki europejskie pieniądz papierowy emitowały Bank Szwedzki (Sveriges riksbank – od 1661 roku, wtedy jeszcze jako bank prywatny) i Bank Anglii (Bank of England, od 1694 roku). Dopiero od tego momentu banki pełniły funkcje emisyjne, emitentem stosowanego do tej pory pieniądza kruszcowego były bezpośrednio władze państwowe. Pierwsze banki emisyjne stanowiły najczęściej przedsiębiorstwa prywatne – emisja pieniądza papierowego możliwa była dzięki przywilejom królewskim.

W XVIII i XIX wieku rozwijały się fortuny rodów bankierskich, dorównujące dawnym fortunom Fuggerów i Medyceuszy. Najbardziej znaną z nich byli Rothschildowie, których bogactwo umożliwiało im wywieranie znacznego wpływu na politykę europejską. Informacje o niezwykłych bogactwach i wpływach bankierów XIX wieku są jednak przesadzone – majątek Jamesa Mayera Rotschilda wynosił w 1850 roku około 600 milionów franków, co tylko nieznacznie przewyższało majątki innych bankierów Francji. Rozwój bankowości w XIX wieku umożliwiła rewolucja przemysłowa – szybki rozwój przemysłu umożliwił akumulację kapitału i zwiększył popyt na kredyty. Wolnym kapitałem dysponowali odtąd nie tylko najbogatsi, ale także wielu drobnych inwestorów.

Banki w ostatnich dziesięcioleciach

Po I wojnie światowej rosło powiązanie banków centralnych z rządami – większość banków emisyjnych upaństwowiono, tworząc znaną dziś sieć banków narodowych. W niektórych krajach wiązało się to z koniecznością pokrycia wydatków wojennych – po wojnie doprowadziło to do hiperinflacji, szczególnie w Niemczech. Kraje środkowoeuropejskie, które uzyskały niepodległość, tworzyły państwowe banki centralne od podstaw. Proces ten w dużym stopniu ominął Stany Zjednoczone. Mimo tendencji do uniezależnienia banków centralnych od państwa w latach 20. XX wieku, w okresie wielkiego kryzysu upaństwowiono kolejne banki centralne. Należał do nich np. założony w 1934 roku jako bank prywatny Bank of Canada (Bank Kanady), upaństwowiony już w 1938 roku. Wiele banków emisyjnych znacjonalizowano również w pierwszych latach po II wojnie światowej – w tym Banque de France (Bank Frencji – 1945), Bank of England (Bank Anglii – 1946) i De Nederlandsche Bank (Bank Holenderski – 1948).

W krajach kapitalistycznych po II wojnie światowej wystąpił proces szybkiej koncentracji banków – koncentrowały się zwłaszcza banki handlowe i inwestycyjne, niewielkie banki lokalne, kasy pożyczkowe i spółdzielnie kredytowe ograniczały natomiast działalność. W niektórych krajach Europy wiązało się to także z nacjonalizacją banków – zwłaszcza we Francji, gdzie przez długi czas dominowały znacjonalizowane banki komercyjne. Dopiero lata 90. XX wieku przyniosły odwrócenie tej tendencji, prywatyzację europejskich banków handlowych.

Stosunkowo wcześnie, bo już w pierwszych dekadach XX wieku, centralizacja banków komercyjnych zaszła w Wielkiej Brytanii. W kraju tym działa tylko pięć dużych banków komercyjnych: HBSC Holdings. LLoyds Banking Group, NatWest Group (dawniej Royal Bank of Scotland), Barclays i Standard Chartered (który działa zresztą głównie w Azji i w Afryce). Banki te posiadają ponad 90% brytyjskich wkładów bankowych. Największe banki we Francji – BNP Paribas, Crédit Agricole, Gropue BPCE i Société Générale – nie są już własnością państwową, zachowują jednak dominującą pozycję na rynku usług bankowych. Jeszcze większa jest koncentracja rynku niemieckiego, na którym dominują trzy banki: Deutsche Bank, BayernLB (Bayerische Landesbank, który jest wprawdzie organizacją parasolową) i DZ Bank.

Nacjonalizacja banków w krajach socjalistycznych (a w dużej mierze także w krajach trzeciego świata) miała o wiele szerszy zakres. Banki zostały nie tylko znacjonalizowane, ale także scentralizowane oraz poddane bezpośredniemu zarządowi państwowemu w systemie gospodarki centralnie planowanej. Ich rola w życiu gospodarczym uległa zresztą znacznemu zmniejszeniu – dostęp do kredytów był bardzo ograniczony tak dla przedsiębiorstw, jak i dla osób fizycznych.

Rodzaje banków

Bank uniwersalny a banki o wyspecjalizowanym profilu działalności

W rozwoju historycznym systemu bankowego wykształciły się liczne rodzaje banków i zbliżonych instytucji kredytowych,  odpowiadające na potrzebę specjalizacji operacji finansowych. W ostatnich dekadach specjalizacja rodzajów banków traci jednak na znaczeniu – większość instytucji bankowych to banki uniwersalne, o zróżnicowanym profilu działalności. Usługi banków uniwersalnych obejmują większość przewidzianych przez prawo czynności bankowych, a ich działalność nie jest wyspecjalizowana.

Bank centralny i banki emisyjne

Bank centralny niemal zawsze stanowi własność państwa. Prowadzi on obsługę dochodów państwa i długów podjętych przez rządy państw. Jest to także bank emisyjny, a więc bank, który jako jedyny może emitować pieniądze (bilety bankowe). Na emisję pieniądza przysługuje uprawnionym do tego bankom monopol.

Do funkcji banków centralnych należy przy tym nie tylko sama emisja pieniądza – sprawują one także kontrolę nad całym systemem obiegu pieniądza, w tym nad kreowaniem pieniądza przez system bankowy. Przeważnie prowadzą one politykę pieniężną państwa jako całość. Banki emisyjne pełnią też funkcję “banku banków”, przez co stabilizują system bankowy. Ponadto obsługują one system rozliczeń międzynarodowych oraz obsługują finansowo organy państwowe. Do podstawowych zadań banków centralnych należy stabilizowanie wartości pieniądza (kontrola inflacji i deflacji), w tym przede wszystkim zwalczanie inflacji. “Banki centralne” określane są tak dlatego, że zajmują centralne miejsce w życiu gospodarczym państwa (posiadając przy tym znaczne środki własne), a także dlatego, że finansują pozostałe banki.

Główne narzędzia walki z inflacją i stabilizacji siły pieniądza, którymi dysponują banki centralne, to stopa redyskonta, stopa rezerw obowiązkowych i operacje otwartego rynku. Redyskonto polega na przyjmowaniu przez bank centralny różnych rodzajów wierzytelności od banków komercyjnych. Rezerwy obowiązkowe to wkłady, które banki komercyjne gromadzą w banku centralnym. Bank centralny kontroluje podaż pieniądza także przez zakup papierów wartościowych (np. obligacji państwowych) – tego rodzaju zakupy określa się jako operacje rynku otwartego.

Ponadto banki centralne wpływają na kursy walutowe – większą rolę odgrywały przy tym  w systemie kursów stałych i regulowanych (głównie poprzez zarządzanie rezerwami walutowymi państwa). Przejście na kursy płynne w większości krajów rozwiniętych gospodarczo wymusiło współpracę banków centralnych poszczególnych krajów. Ma ona na celu ograniczenie spekulacji kursami walut.

W wielu krajach bank emisyjny utożsamia się współcześnie z bankiem centralnym (tak np. w Polsce bankiem emisyjnym jest Narodowy Bank Polski) – nie było tak jednak zawsze. Początkowo banki emisyjne były zazwyczaj własnością prywatna, a w jednym państwie mogło funkcjonować kilka takich banków. Do dziś tego rodzaju system utrzymał się w Stanach Zjednoczonych – działa tam wiele banków emisyjnych, które nie są własnością państwa.

Upaństwowienie banków centralnych w pozostałych krajach wiązało się z coraz większą ingerencją aparatu państwowego w życie gospodarcze, która miała miejsce w XX wieku, zwłaszcza po I wojnie światowej. Ścisłe powiązanie banków emisyjnych z rządami umożliwiało finansowanie wydatków wojennych. Banki narodowe stały się narzędziem, za pomocą którego rząd realizuje swoją politykę gospodarczą, a więc instrumentem ingerencji w życie gospodarcze. Rola banków centralnych w systemie bankowym i w gospodarce poszczególnych krajów stale więc wzrastała. Miało to swoje negatywne skutki – należała do nich np. występująca po I wojnie światowej hiperinflacja. Zjawisko to dotknęło przede wszystkim Niemcy, ale także kraje w których bankowość centralną tworzono de novo (hiperinflacja w Polsce i innych krajach Europy Środkowej).

W większości krajów ścisłe powiązanie banków centralnych z państwem i to, że bank emisyjny stanowi własność państwową jest współcześnie normą. Jednocześnie w większości krajów (zwłaszcza rozwiniętych gospodarczo) dąży się do niezależności banku narodowego. Niezależność banków centralnych uwalnia je od bieżących nacisków politycznych, pozwalając na prowadzenie długoterminowej i zrównoważonej polityki pieniężnej. Jednocześnie jednak wystąpić może brak konwergencji między działaniami banku centralnego a działaniami państwa, które odpowiedzialne jest za politykę fiskalną. Konflikty takie występowały zwłaszcza w Niemczech, gdzie Deutsche Bundesbank (Niemiecki Bank Federalny) prowadził politykę uniezależnienia marki niemieckiej od bieżącej koniunktury. W wielu innych krajach nie udało się uniknąć ekspansywnej polityki pieniężnej, nadmiernej i zwiększającej inflację kreacji pieniądza. Tego rodzaju polityka, sztucznie zwiększająca koniunkturę gospodarczą, miała miejsce zwłaszcza przed wyborami, a jej celem było zwiększenie popularności rządzących partii politycznych.

W krajach Unii Europejskiej skupionych w strefie euro doszło do niespotykanej dotąd w dziejach bankowości koncentracji banków centralnych. Europejski Bank Centralny (EBC), z siedzibą we Frankfurcie nad Menem, przejął zadania banków narodowych poszczególnych krajów. Jest on zarazem baniem emisyjnym, odpowiadającym za emisję i ochronę wspólnej waluty europejskiej, euro. Powstanie Europejskiego Banku Centralnego nie oznaczało likwidacji banków centralnych poszczególnych państw: skupia je Europejski System Banków Centralnych (EBSC), do którego należą również banki centralne krajów Unii Europejskiej spoza strefy euro, w tym NBP.

Główne rodzaje banków

Podstawowe rodzaje banków wyróżniane ze względu na podstawowy rodzaj prowadzonej działalności. Należą do nich banki emisyjne, banki handlowe (komercyjne), instytucje bankowe udzielające kredytów długoterminowych (zwłaszcza dla przedsiębiorstw, w szczególności prowadzących produkcję przemysłową), banki hipoteczne, kasy oszczędności, spółdzielnie kredytowe, banki komunalne oraz banki rolnicze i melioracyjne (obecnie zajmujące się często także finansowaniem inwestycji ekologicznych).

Ze względu na formę własności wyróżnia się banki państwowe i banki komercyjne (banki prywatne). Termin “bank komercyjny” jest przy tym niejednoznaczny, zawęża się przy tym często do banków handlowych lub do wszystkich innych banków, niż bank centralny.

Ze względu na zakres terytorialny funkcjonowania instytucji obok banków krajowych wyróżnia się banki międzynarodowe. Są to banki działające na podstawie porozumień zawieranych między państwami.

Banki hipoteczne zajmują się udzielaniem kredytów długoterminowych. Kredyty te zabezpiecza hipoteka nieruchomości. Udzielają one przede wszystkim kredytów mieszkaniowych, w tym na nowe mieszkania i domy – odgrywają więc znaczną rolę w rozwoju gospodarki budowlanej.

Kasy oszczędnościowe (kasy oszczędności) obsługują przede wszystkim drobnych klientów prywatnych. Ich odpowiednik w świecie angielskojęzycznym to mutual-savings banks. Zajmują się one gromadzeniem wkładów oszczędnościowych gospodarstw domowych, zazwyczaj drobnych oszczędności. Mogą także ułatwiać lokowanie oszczędności w instrumentach finansowych takich jak papiery wartościowe. Obecnie działają zazwyczaj jako kasy oszczędnościowo-kredytowe, zajmując się również udzielaniem kredytów. Współcześnie “kasa oszczędności” to często warunkowany historycznie człon nazwy banku, bez znaczenia prawnego i praktycznego.

Spółdzielnie kredytowe także kierują swoje usługi do drobnego odbiorcy detalicznego, ich głównym celem jest jednak udzielanie kredytów niewielkim firmom. . Działają jako spółdzielnie, środki na udzielanie kredytów pochodzą więc z wkładów, systematycznych składek ich członków. Kredyty udzielane są także przedsiębiorstwom, w przypadku których ryzyko jest stosunkowo duże i które nie mają zabezpieczeń wymaganych do udzielenia kredytu przez duże banki. Historycznie spółdzielnie kredytowe zakładali na ziemiach polskich i w innych krajach drobni kupcy, rzemieślnicy oraz zamożniejsi rolnicy. Działające współcześnie w Polsce spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK) w świetle prawa bankowego nie stanowią banków – zakres ich usług finansowych jest jednak bliski, a profil działalności bliski jest bankom spółdzielczym.

Banki handlowe określane są też jako banki komercyjne (przy czym termin “bank komercyjny” oznaczać może także wszystkie banki poza bankiem centralnym), dawniej określano je także jako “banki kupieckie”. Jest to największy obok banków uniwersalnych sektor systemu bankowego, zazwyczaj jednak banki handlowe łączą profil działalności z usługami typowymi dla banków inwestycyjnych. Zajmują się one przede wszystkim kredytami krótkoterminowymi, przyjmowaniem wkładów krótkoterminowych i przyjmowaniem wkładów płatnych na żądanie. Do działalności inwestycyjnej banków handlowych należy np. rozprowadzanie nowych emisji akcji oraz sprzedaż obligacji emitowanych przez spółki akcyjne.

Banki inwestycyjne prowadzą działalność inwestycyjną, przede wszystkim na rynku kapitałowym i na rynku przedsiębiorstw, Ich celem jest więc alokacja kapitału. W Europie sektor banków inwestycyjnych jest słabiej rozwinięty, niż w Stanach Zjednoczonych, ze względu na mniejszy stopień rozwoju rynku kapitałowego. Banki inwestycyjne obsługują przede wszystkim duże transakcje, w tym transakcje związane z przejmowaniem przedsiębiorstw. Do ich zakresu działalności należy także doradztwo związane z dużymi transakcjami finansowymi. Do liderów bankowości inwestycyjnej należały więc historycznie banki amerykańskie, w tym JPMorgan Chase (J.P. Morgan), Goldman Sachs, Morgan Stanley & Co., Merrill Lynch, Lazard LTD (dawniej Lazard Frères & Co.) i Salomon Brothers. Kryzys finansowy lat 2009-2010 dotyczył w dużej mierze właśnie sektora bankowości inwestycyjnej, część wymienionych banków została wtedy przejęta przez inne podmioty lub ograniczyła działalność.

Istnieją także banki wąsko wyspecjalizowane w określonych rodzajach działalności. Należą do nich przede wszystkim banki udzielające kredytów na zakup samochodów w sprzedaży ratalnej. Pierwszym bankiem tego rodzaju był założony już w 1918 roku General Motors Bank. W Polsce do największych banków prowadzonych we współpracy z przedsiębiorstwami produkującymi samochody należą obecnie Toyota Bank Polska i Volkswagen Bank Polska.

Banki – operacje bankowe

Różnorodność klientów i ich potrzeb oraz rozwój systemu bankowego jako całości stały się podstawą zróżnicowania operacji bankowych, czynności dokonywanych przez banki. Wyróżnia się przy tym trzy główne rodzaje operacji bankowych: operacje czynne (operacje aktywne), operacje bierne (operacje pasywne) i operacje usługowe (operacje pośredniczące, operacje komisowe, operacje pozabilansowe). Podział ten, odzwierciedlający bilans banku, opiera się na kryteriach przedmiotu działania, możliwe są jednak także inne kategoryzacje operacji i czynności bankowych.

Operacje czynne (aktywne) służą wykorzystaniu środków uzyskanych przez banki w drodze operacji biernych, przy czym wykorzystywany może być w nich także kapitał własny banku; zarazem środki uzyskane w drodze operacji biernych stanowią zabezpieczenie operacji czynnych. Ich rezultaty zapisywane są po stronie aktywów banku. Są one głównym źródłem osiąganych przez bank dochodów. Do operacji czynnych należy udzielanie kredytów i dokonywanie lokat kapitału (np. poprzez zakup papierów wartościowych i dyskonta weksli). Są to tak kredyty gotówkowe, jak i kredyty bezgotówkowe, a także pożyczki lombardowe, pożyczki pod zastaw papierów wartościowych, pożyczki hipoteczne (a więc pożyczki pod zastaw nieruchomości), pożyczki w rachunku bieżącym i pożyczki w dyskoncie weksli.

Operacje bierne (pasywne) banku polegają na zaciąganiu przez bank zobowiązań, które służą zgromadzeniu środków pieniężnych. Ich rezultaty przynależą do pasywów banku. Należy do nich przede wszystkim przyjmowanie depozytów bankowych (wkładów) od osób fizycznych, przedsiębiorstw i innych osób prawnych. Inne operacje pasywne to głównie emisja pieniądza (w przypadku banków emisyjnych), emisja obligacji bankowych, emisja innych papierów wartościowych (np. certyfikaty inwestycyjne, weksle) oraz zaciąganie pożyczek w innych bankach (w tym w banku centralnym).

Operacje pośredniczące (usługowe, komisowe, pozabilansowe) to operacje, które bank wykonuje na rachunek i zlecenie klientów. Do operacji takich należą np. operacje kupna i sprzedaży papierów wartościowych, realizacje zleceń płatniczych w obrocie zagranicznym, dokonywanie rozliczeń gotówkowych (w tym żyro i obrót żyrowy) oraz dokonywanie rozliczeń bezgotówkowych, prowadzenie rachunków bankowych (w tym rachunki bankowe osób fizycznych, rachunki bankowe firm i innych osób prawnych), udzielanie poręczeń i gwarancji bankowych, obsługa linii kredytowych, wymiana walut, otwieranie i prowadzenie akredytyw dokumentowych, usługi skarbcowe (np. przechowywanie złota), inkaso, zabezpieczające przed ryzykiem finansowym operacje instrumentami finansowymi oraz doradztwo bankowe. Rezultaty operacji usługowych banku nie należą ani do jego pasywów, ani do jego aktywów. Nie prowadzą do powstania stosunku wierzycielskiego lub zobowiązaniowego pomiędzy bankiem a zlecającym operację.

Operacje bankowe dzieli się także na dwa rodzaje pod względem formy rozliczeń: są to operacje gotówkowe i operacje bezgotówkowe. Do form rozliczeń bezgotówkowych należą np. karty płatnicze, polecenia przelewu, czeki rozrachunkowe i akredytywy (rodzaj pisemnego zobowiązania banku do wypłacenia określonej kwoty). Do form rozliczeń gotówkowych należą nie tylko wpłaty i wypłaty gotówki, ale także czeki gotówkowe.

W zależności od ich zasięgu, operacje bankowe dzieli się na krajowe i zagraniczne, a także międzybankowe (pomiędzy różnymi bankami w danym kraju) i międzyoddziałowe (pomiędzy poszczególnymi oddziałami danego banku). Według podmiotów operacji dzieli się je na operacje obce, operacje klientów i operacje własne.

Operacje bankowe dzieli się też na dwa rodzaje w zależności od waluty, w której prowadzone są rozliczenia. Są to operacje w walutach obcych (np. w euro, w dolarach amerykańskich) i operacje w walucie rodzimych (w przypadku Polski w złotych).

Banki wykonują także operacje związane z innymi, niż typowe dla ich profilu działalności usługami finansowymi. Należą do nich głównie usługi ubezpieczeniowe oraz usługi świadczone na rynku kapitałowym.

Bank – definicja słownikowa, znaczenie metaforyczne i znaczenia pochodne

Słowo “bank” pochodzi z języka włoskiego: banca, – “stół”, “ława”. Do języka polskiego wyraz ten przeszedł jednak pośrednio, poprzez francuskie słowo banque. Włoska etymologia słowa “bank” wiąże się z faktem, że najstarsze banki powstały we Włoszech pod koniec średniowiecza – ławy służyły włoskim bankierom do wymiany pieniądza kruszcowego. Słowo włoskie wywodzi się natomiast ze średniowieczno-łacińskiego wyrazu bancus, także o znaczeniu “ława”.

Bankami nazywa się często miejsca do przechowywania przedmiotów fizycznych lub repozytoria obiektów niematerialnych (np. danych). Jest to znaczenie przenośne, upowszechniło się pod wpływem znaczenia słowa “bank” w ekonomii, odnoszącego się do przechowywania pieniądza tak w formie fizycznej (złote monety), jak i w formie abstrakcyjnych zapisów. Tak np. w medycynie bankiem nazywa się miejsce przechowywania organów i tkanek, które następnie wykorzystywane są w szpitalach w zabiegach medycznych. W grach hazardowych nazywa się tak ogólną pulę pieniędzy, które znajdują się w grze.

Banki a sztuka i architektura

W architekturze bankami nazywa się również same budynki i pomieszczenia, w których banki prowadzą działalność – np. ich siedziby oraz siedziby ich oddziałów. Tradycyjnie są to budynki i wnętrza o charakterze reprezentacyjnym, we współczesnych oddziałach bankowych odchodzi się już jednak od tej tendencji ze względu na oszczędności i ułatwienie obsługi klienta (np. placówki bankowe w formie punktów w centrach handlowych).

Banki stały się także stosunkowo popularnym tematem w malarstwie, zwłaszcza w okresie renesansu. Wiązało się to ze znaczną rolą Florencji, głównego ośrodka bankowości, w rozwoju kultury renesansowej. Bankierzy, w tym zwłaszcza Medyceusze, były także mecenasami sztuki. Renesansowi malarze często przedstawiali na obrazach przedstawicieli bankierskich rodów: prócz Medyceuszy należeli do nich rody Bardi, Peruzzi i Acciaiuoli. Zawdzięczały one swoje bogactwo udzielaniu pożyczek, wymianie walut oraz nadzorowi finansowymi nad skarbami papiestwa, które napływały do Rzymu z całego świata chrześcijańskiego. Dominacja finansowa banków Florencji trwała jeszcze w XVI wieku, choć około 1340 roku banki Bardich i Peruzzich zbankrutowały ze względu na niewypłacalność króla Anglii Edwarda III. W XVI wieku we Włoszech, głównym centrum malarstwa, wyrosło zresztą nowe centrum bankowości – Genua. Rody bankierów Genui (Spinola, Pallavicini i Sauli) prowadziły finanse królów Hiszpanii, sprawując nadzór nad złotem i srebrem, które napływało z Ameryki. Przyczyniły się do rozwoju sztuki renesansowej w Hiszpanii. Także w Niemczech bankierzy, w tym Fuggerowie i Welserowie, wspierali sztukę renesansową. Centrami niemieckiej sztuki i zarazem bankowości były Augsburg i Norymberga, miasta, w których banki prowadziły sprawy finansowe Habsburgów.

Bibliografia:

  • Andrzej Kaźmierczyk, Pieniądz i banki w kapitalizmie. Zarys problematyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993.
  • Władysław Leopold Jaworski, Zofia Zawadzka (red.), Bankowość. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Poltext, 2007.
  • Bogusław Pietrzak, Zbigniew Polański, Barbara Woźniak, System finansowy w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
  • Jerzy Świderski, Podstawy operacji bankowych, Wyższa szkoła ubezpieczeń i bankowości, 1997.

Tagi
Encyklopedia ekonomiiEncyklopedia historyczna

Dodaj komentarz