Anyż gwiaździsty

Anyż gwiaździsty, anyż gwiazdkowaty, anyż gwiazdkowy, anyż chiński – owoc uprawianego w Azji południowo-wschodniej drzewa z gatunku badian właściwy (Illicium verum). Używany jako przyprawa ze względu na zawartość olejku eterycznego, 0 którego charakterystycznym zapachu decyduje substancja chemiczna anetol. Podobny zapach ma anyżek, zwany także anyżem lub zielonym anyżkiem, otrzymywany z rośliny o nazwie biedrzeniec anyż. Owoce anyżu gwiaździstego to charakterystyczne brązowe, ośmioramienne gwiazdki, wypełnione nasionami, podczas gdy owoce anyżku to niewielkie, szarozielone, szypułkowate rozłupnie. Podobny aromat ma także fenkuł (koper włoski).

Właściwości zdrowotne anyżu gwiaździstego

Jako przyprawa i roślina lecznicza anyż gwiaździsty ułatwia trawienie, wykazuje działanie wiatropędne, w mniejszym stopniu także moczopędne. Wykazuje także właściwości bakteriobójcze i grzybobójcze. Działanie lecznicze wykazuje np. w postaci naparu, typowe proporcje to 50 gramów surowca na litr wody. W dużych ilościach anyż gwiaździsty jest toksyczny, napar należy stosować umiarkowanie. Przyrządza się z niego też niektóre likiery europejskie o właściwościach zdrowotnych, w tym anisette de Bordeaux.

Stosuje się go najczęściej wewnętrznie. Leczy dolegliwości przewodu pokarmowego, niestrawność, a nawet lumbago. Stanowi często składnik leków na niestrawność. Do leków na kaszel i ból gardła dodaje się go równie często, ale raczej ze względu na odświeżający smak, niż właściwości lecznicze (bakteriobójcze). W niewielkich ilościach można podawać go dzieciom, także na dolegliwości jelitowe.

Owoce anyżku gwiaździstego można żuć po posiłku, nie tylko dla odświeżenia, ale też dla poprawy trawienia. Zwyczaj ten jest powszechny w krajach Dalekiego Wschodu. Działanie antybakteryjne jest korzystne dla zdrowia jamy ustnej, porównywalne z działaniem antybiotyków.

Z anyżu gwiazdkowego wywarza się także olejek eteryczny, o uboższym aromacie, niż prawdziwy olejek anyżowy, ale o podobnych właściwościach zdrowotnych. Ma on wyższą zawartość głównej substancji czynnej, anetolu, ale niższą innych substancji chemicznych – decydujących o aromacie. Jest też znacznie tańszy. Może być on stosowany tak wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Wykazuje właściwości stymulujące, a także słabe właściwości wykrztuśnie i moczopędne. Leczy bóle żołądkowe i jelitowe. Stanowi składnik środków przeciwkaszlowych, zwłaszcza tabletek do ssania. Zewnętrznie stosuje się go przeciw bólom reumatycznym, lumbago i świerzbowi. Ponadto jest on skuteczny jako środek przeciw wszom i pluskwom, jest także składnikom środków przeciw pchłom bydła domowego.

Anyż gwiaździsty a anyżek. W kuchni europejskiej

W tradycyjnej kuchni europejskiej, w tym także w produkcji większości tradycyjnych likierów, stosuje się =głównie anyżek, a więc owoce biedrzeńca anyżu – użycie anyżu gwiaździstego jest ograniczone. Anyż gwiaździsty sprowadzili do Europy w XVI wieku marynarze angielscy. Uważa się go często za tani zastępnik, cechujący się o wiele silniejszym, ale mniej bogatym aromatem. W kuchni polskiej anyż gwiaździsty stosowany jest niekiedy jako przyprawa do rosołu – w kuchni staropolskiej stosowano jednak w tej roli anyżek.

Jako zastępnik anyżku używany jest jako przyprawa do ciast oraz w tańszych wersjach wielu likierów,  rzadziej jako składnik tradycyjny niektórych likierów (anisse de Bordeaux).  Jako zamiennik anyżku dodaje się go do grzanego wina, ciast i deserów. Prawdziwy olejek anyżowy (olejek eteryczny) także wyrabiany jest nie z anyżu gwiaździstego czy fenkułu, ale wyłącznie z biedrzeńca anyżu. Tańszy olejek z anyżu gwiaździstego ma natomiast szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym (słodycze, guma do żucia), perfumeryjnym i farmaceutycznym. Anyż gwiaździsty, ze względu na sam kształt, jest natomiast bardziej dekoracyjny, niż anyżek – wytwarza się z niego zwłaszcza dekoracje bożonarodzeniowe.

Anyż gwiaździsty w kuchniach Dalekiego Wschodu

Anyż gwiaździsty stosowany jest jednak szeroko i tradycyjnie w kuchniach Dalekiego Wschodu. W Chinach, Indiach i Japonii jego owoce spala się – wydzielają wtedy przyjemny zapach. Żuje się go także dla odświeżenia po posiłku. Dodaje do herbaty i napojów alkoholowych. Jest składnikiem mieszanek przyprawowych, w tym przyprawy pięć smaków.

W kuchni chińskiej anyżek gwiaździsty stosowany jest szczególnie często jako przyprawa do kaczki i wieprzowiny, a także dodatek do bulionu. Jak wspomniano, stanowi jeden z głównych składników przyprawy pięciu smaków. Przyprawa ta ma bardzo szerokie zastosowanie, dodawana jest przede wszystkim do dań z warzyw i mięsa smażonych w głębokim tłuszczu oraz do marynat do mięsa. Najbardziej znanym z nich jest wieprzowina pięć smaków. Same owoce stosuje się także jako dodatki do pikli oraz do aromatyzowania herbaty. W sklepach dostępny jest tak mielony anyż gwiaździsty, jak i całe gwiazdki, częściej używa się jednak przyprawy mielonej.

W kuchni wietnamskiej używa się anyżu gwiaździstego podobnie jak w kuchni chińskiej (zwłaszcza na północy kraju, gdzie jest uprawiany), w tym także jako składnika przyprawy pięciu smaków. Szczególnie często dodaje się go do zup z wołowiny (zupa pho i inne).

W kuchni indyjskiej anyż gwiaździsty stanowi składnik mieszanek przyprawowych (curry, masala – w tym masala chai). Spotyka się go często także w Pakistanie i Iranie. W Indonezji, Malezji i południowej Tajlandii jest stosunkowo rzadki, do kuchni tych krajów przywędrował z Indii.

Uprawa anyżku gwiaździstego

Anyżek gwiaździsty uprawia się dziś niemal wyłącznie w Chinach i w Wietnamie. Największym producentem anyżku gwiaździstego są Chiny. W Chinach rejony uprawy obejmują prowincje południowe i południowo-wschodnie, zwłaszcza wzgórza Junnanu.  W Wietnamie anyżek gwiaździsty uprawia się na północy kraju, w regionach graniczących z Chinami – głównie prowincja Lang Son, w mniejszym stopniu także Bac Kan, Thai Nguyen, Cao Bang i Quang Ninh. Na terenie prowincji Lang Son tereny upraw to około 9000 hektarów, rząd wietnamski dąży jednak do znacznego zwiększenia powierzchni upraw. Nie ma dokładnych danych dotyczących wielkości produkcji – w Chinach wynosi ona około 20000 Mt rocznie, w Wietnamie ponad 5000 Mt.

Frazy: anyż gwiazdki, anyż w gwiazdkach.