Żurnal (żurnale)
Żurnal – bogato ilustrowane czasopismo poświęcone modzie, zwłaszcza zawierające wykroje, wzory i modele ubiorów oraz informacje specjalistyczne i branżowe ze świata mody. Dawniej ogólna nazwa dziennika, gazety, czasopisma.
Żurnal jako czasopismo codzienne
Słowo żurnal to galicyzm, zapożyczenie z języka francuskiego – od wyrazu journal. Pochodzi ono od słowa jour – dzień. Polski wyraz “dziennik” jest kalką językową, bezpośrednim przekładem francuskiego journal.
Początkowo polski wyraz “żurnal” oznaczał różnego rodzaju czasopisma, zwłaszcza gazety i dzienniki. W publicystyce polskiej początku XIX wieku nazywano tak czasopisma informujące o wszelkiego rodzaju aktualnościach, nie tylko ze świata polityki, ale także ze świata mody. Następnie znaczenie tego słowa stało się węższe, zaczęto tak nazywać wyłącznie dzienniki.
Już pod koniec XIX wieku, pod wpływem wyrażeń takich jak “paryskie żurnale mody” i “żurnal mód paryskich”, zaczęto tak nazywać wyłącznie czasopisma poświęcone modzie. Słowo “żurnal” na oznaczenie dziennika to obecnie archaizm. Dawne znaczenie słowa “żurnal” zachowało się w wyrazie “żurnalista”, które jest synonimem dziennikarza i publicysty (aczkolwiek najczęściej z żartobliwym lub pejoratywnym zabarwieniem).
Inaczej przebiegała ewolucja znaczenia słowa journal w języku angielskim. Stosunkowo rzadko nazywa się tak gazety i dzienniki – słowo to oznacza w języku angielskim głównie dzienniki i pamiętniki, a także czasopisma naukowe (scientific journal), niekiedy też magazyny ilustrowane.
Żurnale jako czasopisma poświęcone modzie
Żurnalami nazywa się wszystkie bogato ilustrowane czasopisma poświęcone modzie – zwłaszcza te, do których dołączone są wykroje (jako wkładki z cienkiego papieru) oraz ilustracje modeli wzorów. Żurnale omawiają nie tyko modę odzieżową, ale także fryzury i makijaż. Często zawierają także artykuły związane ze zdrowiem i urodą, w tym kosmetyką, oraz niezwiązaną z modą elementy publicystyczne. Żurnale traktuje się często jako odrębny od szerszej rozumianych magazynów o modzie rodzaj czasopism – odróżnia je od nich nacisk na krawiectwo i projektowanie ubiorów, prezentują też modne rodzaje tkanin i kolorystykę ubiorów oraz dodatki. Prezentują najmodniejsze w danym sezonie, a także proponowane na kolejny sezon, modele strojów. Żurnal mody to także tworzony samodzielnie album z wykrojami i wzorami ubiorów.
Do XVIII wieku modę prezentowano głównie poprzez kolekcje specjalnie przygotowanych w tym celu lalek, istniały również portrety służące prezentowaniu najmodniejszych strojów. Pierwsze magazyny mody pojawiły się w XVII wieku w Paryżu – za najstarszy uchodzi “Le Mercure Galant” ukazujący się od 1672 roku, znany następnie pod tytułem “Mercure de France”. Był to jednak magazyn wielotematyczny, także literacki. Do najbardziej popularnych należał magazyn “Le Courier de la Mode ou Journal du Goût” oraz wydawany od 1786 Cabinet des modes (“Magasin des modes nouvelles françaises et anglaises”). W drugiej połowie XVIII wieku żurnale zaczęły ukazywać się także w Wielkiej Brytanii (“Gallery of Fashion”, od 1794), we Włoszech (“Il Giornale delle rame e delle mode di Francia, od 1786) i w Niemczech (“Journal des Luxus und der Moden”, od 1787).
Wiek XIX był okresem największego rozkwitu magazynów mody. Do najbardziej znanych żurnali należały francuski “La Mode Illustrée”, brytyjski “British Lady’s Realm” i amerykański “Godey’s Lady’s Book”. Prócz artykułów, zawierały one wiele kolorowych ilustracji i wykrojów, a także reklamę skierowaną do kobiecej publiczności. Niektóre żurnale, w tym amerykański “Harper’s Bazaar” (od 1867 roku, od 1967 pod tytułem “Bazaar”) stały się nawet czasopismami opiniotwórczymi, o dużym wpływie na kulturę. Od lat 40. XIX wieku ukazywały się też pierwsze magazyny mody męskiej. Obok wynalazku maszyny do szycia, domów towarowych i rozpowszechnienia się ubrań gotowych w standardowych rozmiarach, żurnal stał się jednym z najważniejszych czynników, które przyczyniły się do promocji i demokratyzacji mody, W Polsce pierwsze żurnale zaczęto wydawać w latach 20. XIX wieku, większym powodzeniem cieszyły się jednak żurnale sprowadzane wprost ze stolicy mody, Paryża, oraz przedruki z nich.
Aż do początku XX w. żurnale ilustrowano głównie rycinami. Następnie zastąpiły je rysunki i fotografie, w tym kolorowe – kolor stał się jednak powszechny dopiero w ostatnich dekadach XX wieku. Rozwój technik reprodukcji fotografii kolorowej przyczynił się do powstania nowego typu magazynów o modzie – sztandarowym przykładem jest tu amerykański magazyn mody “Vogue” (ukazujący się jednak już od 1892 roku). We Francji do najważniejszych żurnali drugiej połowy XX wieku należały “Elle” (od 1945 – wiele edycji w innych językach, w tym od 1994 edycja polska), “Collectione”, “Coure” i “Mariage”. W Niemczech duże znaczenie uzyskały “Burda Style” (dawniej Burda Moden, od 1950; w 1990 powstała polska edycja czasopisma Burda) oraz “Neue Mode” (od 1966, od 1992 istniała edycja polska). W latach 80. i 90. niezwykłą popularnością cieszyły się w Polsce właśnie żurnale niemieckie, zamieszczane w nich wykroje pozwalały na tanie szycie w domach modnych ubrań. Wiele tradycyjnych żurnali zmieniło format lub uległo likwidacji w XXI wieku pod wpływem rozwoju Internetu (wyparły je np. blogi modowe, także wykroje stały się szeroko dostępne w Internecie).