Zdanie podstawowe (zdanie bazowe)

Zdanie podstawowe, także zdanie bazowe (w języku angielskim basic sentence lub basic statement) – w logice i metodologii nauki zdania podstawowe to zdania o postaci: “w miejscu M i w czasie T znajduje się przedmiot, któremu przysługuje własność obserwowalna W”. Termin ten wprowadził Kar Popper. Także koniunkcja zdań podstawowych traktowana jest jak zdanie podstawowe.


Zdanie podstawowe (zdanie bazowe) w antypsychologistycznej metodologii nauki

Pojęcie zdania podstawowego wprowadził Karl Popper w pracy Logika odkrycia naukowego (The Logic of Scientific Discovery, 1959; wcześniejsza wersja niemiecka Logik der Forschung, 1934). Określać miało ono klasę zdań, która nadaje się do falsyfikowania hipotez.

Przedstawiona przez Poppera charakterystyka zdania podstawowego nie wymaga, aby przeżycie spostrzeżenia było motywem przyjęcia zdania. Do tego, by określone wyrażenie przyjąć jako zdanie podstawowe wystarczy umowa pewnej zbiorowości, traktowanej jako “kompetentna grupa badaczy”.

Wprowadzenie pojęcia zdania podstawowego wiązało się więc z antypsychologizmem w metodologii nauki. Antypsychologizm Poppera odrzuca kluczowe dla psychologistycznej filozofii nauki pojęcie zdania spostrzeżeniowego – zdania podstawowe mają je zastąpić w metodologii nauki.

Zdaniami podstawowymi są także zdania o postaci: “w miejscu M i w czasie T znajduje się przedmiot, któremu nie przysługuje własność obserwowalna W”. Na własności (zdarzenia), do których odnoszą się zdania podstawowe nakłada się warunek, że muszą być to własności (zdarzenia) obserwowalne. Obserwowalność zdarzeń (własności) traktowana jest fizykalistycznie – opisywana jest w terminach wzajemnego położenia układów, które tworzą obserwator oraz układ obserwowany.

W przekładzie polskim Logiki odkrycia naukowego stosuje się termin zdania bazowe. Termin zdania podstawowe jest jednak równie szeroko rozpowszechniony w terminologii polskiej.

Według Karla Poppera zdania bazowe zawsze zawierają w sobie jakiś element podbudowy teoretycznej. Dotyczy to wszystkich nauk, także fizyki (w fizyce wiąże się ona np. z interpretowaniem przyrządów pomiarowych. Składnik taki występuje jako presupozycja teoretyczna, element zakładany uprzednio. Zaczerpnięty jest on z jakiejś szerszej uznanej teorii naukowej, względnie przednaukowej. Występowanie elementów przednaukowych w zdaniach bazowych sprawia, że ich elementy teoretyczne nie zawsze są uświadomione – fakt ten nie wpływa jednak na proces postrzegania.

Bibliografia:

  • Jerzy Giedymin, Problemy, założenia, rozstrzygnięcia, Studia nad logicznymi podstawami nauk społecznych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Poznań 1964.
  • Karl Popper, Logika odkrycia naukowego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.

Tagi
Encyklopedia filozofiiHumanistyczna encyklopedia nauki

Dodaj komentarz