Wytłumaczenia

Wytłumaczenia lub objaśnienia to stosowane najczęściej w języku polskim swobodne przekłady angielskiego terminu accounts, znanego głównie z etnometodologii. Podobnie tłumaczyć można powiązane terminy etnometodologiczne accountabilityaccountable – odpowiednio jako “wytłumaczalność” i jako “wytłumaczalny”.  Rozumie się przez to sformułowania werbalne komentujące i objaśniające sytuacje, przede wszystkim zachowania społeczne. Pojęć tych używał szeroko m.in. amerykański socjolog i etnometodolog Harold Garfinkel (1917-2011).


Sposób, w jaki etnometodolodzy używają terminów “accounts”, “accountability” i “accountable” ma bardziej inkluzywny charakter niż omówiony niżej sens terminu w socjologii ogólnej i dotyczy zagadnień bardziej fundamentalnych. Jakiekolwiek formy współpracy społecznej możliwe są według nich jedynie dzięki wytłumaczalności. Wytłumaczalność działań społecznych w sensie etnometodologicznym jest czymś więcej, niż po prostu tłumaczenie i usprawiedliwianie niewłaściwych zachowań za pomocą środków językowych. Ma się tu na myśli raczej bardzo szeroko rozumiane koordynowanie i wykazywanie racjonalności działań społecznych.

Z tego względu omawiane terminy używane są w aparacie pojęciowym etnometodologii po to, by uchwycić pewne najbardziej ogólne i fundamentalne cechy działań społecznych samych w sobie, Działania społeczne są wytłumaczalne wtedy, gdy ich obserwatorzy uznają je za koherentne, racjonalne, nieprzypadkowe, sensowne, gdy uznają, że za pomocą obserwowanych działań osiągnąć można jasno zdefiniowane cele praktyczne.

Etnometodolodzy kładą znaczny nacisk na fakt, że kategoria “wytłumaczeń” jest czymś więcej, niż konstrukt teoretyczny i niezaangażowana interpretacja. Jednostki w swoich działaniach społecznych nie są zdolne do wytłumaczenia innym swoich działań poprzez czysty, niezaangażowany akt komunikacji językowej. Fakt, że zachowania społeczne mogą zostać opisane i wytłumaczone, możliwe jest tylko w interakcji ze współuczestnikiem działań społecznych, odnosi się do jego zdolności uczestniczenia w wytłumaczaniu. Co więcej, podmiot działań społecznych może czuć się zobowiązany do dostarczania “accounts” swoich działań tym, z którymi łączy go określona sieć powiązań, gdy uzna swoje działania za nieracjonalne i niewłaściwe.

Etnometodolodzy podkreślają także, że fakt wytłumaczalności działań społecznych samym ich podmiotom stanowić może narzędzie, za pomocą którego socjolodzy uchwycić mogą sens i treść tego, co zachodzi w działaniach społecznych. Tak środki językowe, jak i pozajęzykowe, za pomocą których uczestnicy działań społecznych czynią swoje działania wytłumaczalnymi, mogą być ujęte także w analizach empirycznych działań społecznych.

Terminy accounts, accountability i accountable w socjologii ogólnej

Z etnometodologii pojęcie “wytłumaczeń” przeniknęło także do innych działów im kierunków socjologii, nabierając jednak nieprecyzyjnego znaczenia. Często nawet używane jest wręcz z pojęciem eksplanacji, np. w sensie zbliżonym do zaprezentowanego przez Rudolfa Carnapa. W 1968 roku Marvin Scott i Stanford Lyman opublikowali w czasopiśmie “American Sociological Review” artykuł Accounts, który to właśnie przyczynił się do popularyzacji terminu w socjologii ogólnej. Odtąd to także zaczął on oznaczać zwyczajne używanie środków językowych do neutralizacji i potępiania zachowań uznawanych za niepożądane, a więc po prostu pewien rodzaj eksplanacji czy też wytłumaczenia, objaśniania i tłumaczenia w najbardziej ogólnym i nieprecyzyjnym sensie.

Wśród tak rozumianych “wytłumaczeń” wyróżnić można dwie kategorie, usprawiedliwienia (“justification”) i wymówki (“excuse”). “Justifications” jako kategoria pojęciowa obejmują wytłumaczenia uznające, że zachowanie było złe, niewłaściwe. “Excuses” jako kategoria pojęciowa uznają zachowania za niewłaściwe, odmawiają jednak podmiotom zachowującym się w dany sposób pełnej odpowiedzialności za czyn, oznaczają brak przyznania się do winy rozumianej jako popełnienie niewłaściwego aktu w sposób w pełni świadomy.


Tagi
Encyklopedia socjologii

Dodaj komentarz