gatunki literackie
Abecedariusz: gatunek poetycki stanowiący formę akrostychu, forma poezji kusztownej. Znany już w Biblii (niektóre psalmy).
Abstract, abstrakt: Skrócona wersja publikacji naukowej, artykułu naukowego. Maksymalnie skondensowana, odwołuje się do słów kluczowych (keywords).
Acta martyrum, gesta martyrum: “Protokoły sądowe męczenników”, relacje pisane z procesu i męczeństwa pierwszych chrześcijan. Dały początek późniejszej literaturze hagiograficznej.
Adoksografia: gatunek literacki, popis retoryczno-erudycyjny, w którym tematy trywialne przedstawia się jako ważne. “Pochwała łysiny” Synezjusza, “Pochwała głupoty” Erazma.
Adres: ogniwo literatury stosowanej, skierowany do instytucji lub osób publicznych. Zbliżony charakter ma list otwarty.
Adynata: “niedorzeczności”, “niemożliwości” w literaturze. Rozumiane mogą być jako figura retoryczna, humorystyczne utwory fabularne (zwłaszcza w literaturze ludowej), względnie anegdoty i facecje, lub jako nonsensowne motywy literackie.
Aequidicum: gatunek łacińskiej poezji kunsztownej. Wszystkie wyrazy utworu zaczynają się od tej samej litery. Współcześnie forma żartu literackiego.
Aforyzm: artykuł przedstawia definicję aforyzmu, zarys historii aforystyki na świecie i w Polsce. Prezentuje różnice między aforyzmami a sentencjami, maksymami, przysłowiami i innymi pojęciami paremiologicznymi.
Agitka: gatunek literatury propagandowej, zwłaszcza wśród pisarzy sowieckich (Majakowski, Biedny), wśród których się wykształciła. Także filmowa.
Air: w muzyce francuskiej, a także angielskiej. Zwłaszcza w utworach wokalno-scenicznych: odpowiednik włoskiej arii. Często też melodyjna pieśń. Poza tym opcjonalna część suity, bez charakteru tanecznego.
Akromonogram: wiersz akromonogramiczny, końcowe litery, wyrazy wersu powtórzone w wersie następnym.
Akrostych: gatunek literacki. Definicja, historia i rodzaje akrostychów. Akrostychy w poezji polskiej.
Akroteleuton, akrotelestych, akrostych podwójny: rodzaj akrostychu (według szerszej definicji). Połączenie teleutonu i akrostychu (według wąskiej definicji).
Alba: gatunek w literaturze prowansalskiej, przejęty przez wiele innych. Pieśń poranna, pieśń o świcie.
Album amicorum: pierwotna forma pamiętnika, następnie znany jako sztambuch, imionnik, imiennik.
Anonim: tekst (utwór) nieznanego autorstwa, autor nieznanego imienia lub nieustalony, anonimowy list (donos).
Antologia: publikacja zawierająca wybór utworów, fragmentów utworów lub sentencji, przy czym utwory te ukazały się już uprzednio.
Azzione sacra: forma muzyczna zbliżona do oratorium, ale inscenizowana. Zwłaszcza kompozytorzy włoscy w Wiedniu końca XVII wieku (sepolcro). Później właściwie synonim oratorium (nawet Mojżesz w Egipcie).
Bajka Bajka – krótki utwór narracyjny pisany wierszem lub prozą, którego bohaterami są zwierzęta i ludzie (także rosliny lub przedmioty), zawierający pouczenie moralne. Pouczenie to…
Barzelletta: w języku włoskim dosłownie “dowcip”, “żart”, “kawał”, szczególnie obsceniczna dykteryjka. Artykuł obejmuje tak znaczenie literackie, jak i muzyczne terminu, które są powiązane. Barzelletta to bowiem tak forma muzyczna, jak i gatunek literacki obecny w kulturze włoskiej od późnego średniowiecza do renesansu. Oba znaczenia są zresztą niemal równoznaczne z terminem “frottola”.
Biografia: opowieść o życiu konkretnej jednostki, zazwyczaj wyjątkowej i ważnej w historii. Nazywana też życiorysem. Artykuł stanowi historyczny przegląd rozwoju biografistyki, definiuje ją i pojęcia powiązane (jak autobiografia czy literatura biograficzna).
Christmas pantomime: rodzaj widowiska teatralnego, zwłaszcza dla dzieci,wystawianego w Anglii w okresie Bożego Narodzenia.
Śpiew historyczny: gatunek literacki obecny we wczesnym romantyzmie polskim, zbliżony do dumy i ballady. Najbardziej znany przykład to “Śpiewy historyczne” Juliana Ursyna Niemcewicza (1816).