Śpiew historyczny

Śpiew historyczny – gatunek literacki w literaturze polskiej, obecny głównie w literaturze wczesnoromantycznej. Zbliżony charakter ma duma, a także szeroko pojęta pieśń (zob. pieśń w literaturze i pieśń w muzyce), niekiedy też ballada. Śpiew historyczny jest rodzajem pieśni o charakterze epickim, ma więc mieszaną charakterystykę rodzajową. Tematykę utworu stanowi historia narodowa, w tym losy bohaterów historii Polski oraz najważniejsze wydarzenia z dziejów narodu.

Wzór formalny i treściowy gatunku stworzył Julian Ursyn Niemcewicz w zbiorze Śpiewy historyczne (1816). Zbiór ten ma charakter śpiewnika (porównaj: śpiewnik), przeznaczonego do użytku domowego. Dzieło Niemcewicza stanowi jeden z pierwszych przejawów romantyzmu (typu historycznego) w literaturze polskiej. Nie tylko wywarło ono znaczny wpływ na twórczość romantyków polskich, ale też cieszyło się ono wielką popularnością wśród szerokich mas czytelniczych. Innym przykładem gatunku może być Śmierć Stefana Czarnieckiego Konstantego Gaszyńskiego.

Popularność gatunku nie jest przypadkowa. Celem  śpiewu historycznego jest pouczenie czytelnika o dziejach narodu – popularyzacja historii w łatwej w odbiorze, obrazowej formie – oraz pobudzenie w nim uczuć patriotycznych. Śpiew historyczny stanowi więc ogniwo literatury dydaktycznej, w dużej mierze nawiązując jeszcze do form literatury dydaktycznej typowych dla klasycyzmu. Charakteru dydaktycznego pozbawiona jest natomiast wcześniejsza, przedromantyczna duma czy też, również bardzo popularna, stylizowana na ludowy przekaz historyczny ballada.