Słuch absolutny

Słuch absolutny, także słuch doskonały – wrodzona umiejętność rozpoznawania (a także zapamiętywania) wysokości dźwięku bez konieczności odwoływania się do dźwięku wzorcowego. Osoba dysponująca słuchem absolutnym potrafi więc określić wysokość dźwięku bezpośrednio po jego jednorazowym usłyszeniu. Czyni to przy tym z dokładnością od 1 do nawet 1/10 półtonu, a więc znacznie wyższą, niż przeciętna. Umiejętność ta jest bardzo przydatna, ale nie konieczna tak w edukacji muzycznej, jak i w praktyce wykonawczej.


Zobacz też: Absolut i absolutny.

Umiejętność taka jest przydatna dla muzyków i osób wykonujących zawody związane z muzyką (np. stroicieli instrumentów muzycznych), nie jest jednak dla nich konieczna – większość profesjonalnych muzyków nie dysponuje słuchem absolutnym. Jest to przy tym umiejętność warunkowana genetycznie, której nie można w żaden sposób się nauczyć. Nie oznacza to przy tym jednak, że słuch absolutny jest umiejętnością rzadką, wyjątkową – przeciwnie, słuchem absolutnym dysponuje dość znaczny odsetek populacji ludzkiej. W populacji europejskiej słuch absolutny ma przeciętnie jedna na 10 tysięcy osób – jest to więc cecha rzadka, ale nie wyjątkowa. W populacjach azjatykich jest on zjawiskiem wielokrotnie częstszym, niż w Europie. Słuch absolutny występuje także u niektórych zwierząt, w tym u psów i osłów.

Terminy “słuch absolutny” i omówiony niżej “słuch relatywny” odnoszą się do odbierania dźwięku, nie do jego wytwarzania. Nie wiążą się więc bezpośrednio z talentem muzycznym, a tym bardziej z geniuszem. W potocznej umysłowości ukształtowały się pewne mity związane ze słuchem absolutnym, które są jednak całkowicie fałszywe (nie jesteśmy zazwyczaj w stanie stwierdzić, czy słuchem absolutnym rzeczywiście dysponowali genialni kompozytorzy przeszłości. Trzeba też podkreślić, że słuch absolutny nie oznacza słuchu “wyostrzonego”, “pełnego”, “doskonałego”. Istnieje przy tym wielu ludzi o doskonałym słuchu, którzy nie potrafią grać i śpiewać czysto – także w przypadku posiadania słuchu absolutnego możliwy jest brak zdolności muzycznych. W podobny sposób dobry słuch czy też posiadanie słuchu absolutnego nie wiąże się np. ze zdolnościami do uczenia się języków obcych czy też do naśladowania właściwości fonetycznych różnych języków. Słuch absolutny nie wiąże się przecież z fizjologią strun głosowych i ust – a także dłoni i palców, które są przecież właściwymi narzędziami wykorzystywanymi przez instrumentalistów.

Czy słuch absolutny jest wrodzony i czy  można się go nauczyć?

Słuch absolutny jest warunkowany genetycznie i związany z cechami morfologicznymi budowy mózgu – nie można się więc go “nauczyć”. Jest to jednak umiejętność, która może być rozwijana i kształtowana. Także osoby, które nie dysponują ściśle rozumianym słuchem absolutnym potrafią w pewnym przybliżeniu określać wysokość dźwięku nie odwołując się do dźwięków wzorcowych – są to jednak bardzo znaczne przybliżenia, o niewielkiej dla muzyka przydatności praktycznej. U osób posiadających słuch absolutny stosuje się w edukacji muzycznej ćwiczenia słuchu, które pozwalają zminimalizować pojawiające się błędy w rozpoznawaniu wysokości dźwięku. Słuch absolutny jest więc umiejętnością wrodzoną, ale niedoskonałą, wymagającą dalszego rozwoju. U osób dysponujących słuchem absolutnym, u których jest on słabo wykształcony, zdarzają się pomyłki o wysokość pół tonu lub nawet większe. Dobrze wykształcony słuch absolutny pozwala natomiast na sprawne rozpoznawanie mikrotonów (różnic w wysokości dźwięku większych, niż pół tonu).

Sam mechanizm słuchu absolutnego jest powiązany z pamięcią długotrwałą. Osoba rozpoznająca wysokość dźwięku dzięki słuchowi absolutnemu odnosi się do wzorców zapisanych w jej pamięci – wzorce te zastępują więc dźwięk wzorcowy (konieczny dla osób, które nie mają słuchu absolutnego). Bardzo podobnym mechanizmem jest rozpoznawanie kolorów, które jednak jest umiejętnością powszechną. Niemal każdy człowiek potrafi rozpoznać i nazwać widziany kolor, posługując się przy tym zapisanymi w pamięci długotrwałej wzorcami. Podobnie osoba obdarzona słuchem absolutnym może rozpoznać bezpośrednio i nazwać wysokość dźwięku, który w danym momencie słyszy (odnosząc się przy tym do nazw dźwięków przyjętych w terminologii muzycznej, które – podobnie jak nazwy kolorów – są już oczywiście czymś, czego trzeba się nauczyć).

Tak słuch absolutny, jak i słuch relatywny można rozwijać – służą temu powszechne w szkołach muzycznych ćwiczenia słuchu. Nie jest jednak możliwe nabycie słuchu absolutnego – istnieją wprawdzie pedagodzy muzyczni, którzy zapewniają o takiej możliwości, jest to jednak wynikiem niewiedzy, a często nawet zwykłej szarlatanerii. Nie jest przy tym wciąż jasne, czy możliwe jest rozwinięcie słuchu absolutnego u małych dzieci. Zdolność ta jest wprawdzie warunkowana genetycznie, nie zależy jednak bezpośrednio od genów – czynniki genetyczne warunkują jedynie rozwój kory słuchowej mózgu, od którego zależy posiadanie słuchu absolutnego.

Trzeba też zaznaczyć, że słuch absolutny przybiera różne postacie (co także związane jest z jego prawidłowym kształceniem). Niektóre osoby obdarzone słuchem absolutnym mogą rozpoznać wysokość dźwięku tylko w ograniczonym zakresie, przy czym często jest to tylko wysokość dźwięku fortepianu lub innego instrumentu muzycznego. Inne są w stanie określić z łatwością wysokość dźwięku dzwonów kościelnych lub gwiżdżącego czajnika.

Czy słuch absolutny jest ważny dla muzyka?

Potoczne utożsamianie słuchu absolutnego z talentem muzycznym lub nawet geniuszem jest całkowicie błędne. Rodzi się jednak pytanie o to, w jakim zakresie i stopniu słuch absolutny jest umiejętnością przydatną dla muzyka. Zdarza się przy tym, że sami profesjonalni muzycy zaprzeczają znaczeniu i wartości słuchu absolutnego, kierując się skromnością lub grzecznością – nie znaczy to jednak, że w rzeczywistości byliby skłonni wyzbyć się słuchu absolutnego. Spotyka się też tendencję do minimalizowania znaczenia słuchu absolutnego dla muzyka wywołane przynajmniej częściowo przez zazdrość. Słuch absolutny ma wprawdzie pewne ograniczenia i wady – większość muzyków chciałaby jednak nim dysponować.

Jedną z zalet słuchu absolutnego jest to, że daje on możliwość łatwego i szybkiego rozpoznania materiału dźwiękowego, którym operuje muzyk. Słuch absolutny jest więc dodatkową możliwością zdobywania wiedzy o wykonywanej muzyce. Wiedza ta jest przy tym bardzo bezpośrednia i praktyczna, związana wprost z wykonywaniem muzyki. Do jej zalet należy także to, że bardzo ułatwia odczytywanie zapisu nutowego – dla osoby dysponującej słuchem absolutnym łatwiejsze jest np. granie a vista (bezpośrednio z nut, bez uprzedniego uczenia się utworu). Słuch absolutny ułatwia też znacznie uczenie się na pamięć utworów muzycznych. W zespole muzycznym ułatwia szybkie wychwytywanie błędów, które popełniają inni muzycy.

Umiejętność ta jest przy tym szczególnie ważna dla dyrygentów. Dyrygent, który ma słuch absolutny może bardziej sprawnie śledzić partie wykonywane przez poszczególnych muzyków, odnajdując błędy i niedoskonałości.

Słuch absolutny nie wiąże się jednak z pięknem i sprawnością techniczną wykonawstwa muzycznego. Nie ma też związku z kreatywnością muzyczną. Nie jest więc umiejętnością konieczną dla muzyka – wielu najwybitniejszych muzyków (w tym dyrygentów i kompozytorów) nie dysponowało słuchem absolutnym.

Słuch absolutny a słuch relatywny

Od słuchu absolutnego należy odróżnić słuch relatywny – w odróżnieniu od słuchu absolutnego, jest on umiejętnością niezbędną dla każdego muzyka. Słuch relatywny to umiejętność rozpoznawania interwałów w odniesieniu do podanego dźwięku wzorcowego. Co ciekawe, słuch absolutny ogranicza sprawność posługiwania się słuchem relatywnym – posiadanie słuchu absolutnego nie jest więc pozbawione wad. Słuch relatywny pozwala określić interwał, a więc dystans (różnicę wysokości dźwięku) pomiędzy dwiema nutami. Przy posługiwaniu się słuchem relatywnym określa się, czy słyszany dźwięk jest wyższy lub niższy (względnie taki sam) w odniesieniu do jakiegoś innego dźwięku, usłyszanego już wcześniej. Dobry słuch relatywny oznacza dużą dokładność w określeniu różnicy pomiędzy dźwiękami (nie tylko różnicy tonów i półtonów, ale także mikrotonów, ułamków tonu).

Mimo że słuch relatywny jest niezbędny dla każdego muzyka, tak samo jak słuch absolutny nie jest bezpośrednio związany z muzykalnością, talentem muzycznym i zdolnościami wykonawczymi. Relacje pomiędzy dźwiękami są jednak kluczowe dla melodii i harmonii – dobrze wykształcony słuch relatywny wiąże się więc z kreatywnością muzyczną, jest szczególnie ważny w pracy kompozytora. Dla wykonawców słuch relatywny jest natomiast niezbędny dlatego, że umożliwia granie czysto – tak solo, jak i w zespole muzycznym.

Ograniczenia związane ze słuchem absolutnym

Chociaż słuch absolutny stanowi umiejętność cenną dla każdego muzyka, wiążą się z nim także specyficzne ograniczenia i trudności. Osoba ze słuchem absolutnym mniej sprawnie transponuje materiał dźwiękowy (przenosi go do innych tonacji). Stanowi to dużą trudność w edukacji muzycznej (sprawiając też, że dla osób ze słuchem absolutnym ćwiczenia w przenoszeniu do innych tonacji są uciążliwe i przykre).


Tagi
Encyklopedia muzykiEncyklopedia pedagogikiEncyklopedia psychologii

Dodaj komentarz