Piotr Bagration

Piotr Bagration, Piotr Iwanowicz Bagration (Пётр Иванович Багратион), urodzony 1764, zmarły 1812 – rosyjski generał pochodzenia gruzińskiego, książę z dynastii Bagrationi, sławny ze zwycięstw w wojnach napoleońskich. Od jego nazwiska pochodzi także kilka znanych potraw, w tym zupa i sałatka, nazwa miasta Bagrationowsk oraz radziecka Operacja Bagration przeprowadzona w czasie II wojny światowej.

Piotr Bagration: Młodość i wojny na Kaukazie

Piotr Bagration urodził się w 1764 lub 1765 roku  (dokładna data urodzenia nie jest znana) w mieście Kizlar w Dagestanie. Tam też dorastał i otrzymał podstawową edukację w szkole garnizonowej. Pochodził z gruzińskiej linii starożytnej dynastii Bagratydów, spokrewnionej z wielkim królem Gruzji Dawidem IV Budowniczym. Dynastia ta przez wieki panowała nad Armenią i Gruzją. Posiadał też tytuł książęcy. Jego ojciec Iwan Bagration i dziad Aleksander byli pułkownikami w armii rosyjskiej. Dziad był nieślubnym synem króla Kartlii Jessego (Mustafa Pasza).

Sam wstąpił do rosyjskiej armii w 1782 roku, w wieku 17 lat. Przez kilka lat służył na Kaukazie, a także na Krymie, przede wszystkim w kaukaskim pułku muszkieterów, uczestnicząc w wojnach toczonych przez Rosję z Imperium Ottomańskim i ludami muzułmańskimi regionu. W 1783, 1784, 1786 i 1790 roku walczył z Czeczeńcami. W czasie wojny rosyjsko-tureckiej 1782-1792 brał udział w oblężeniu Oczakowa, fortecy w ujściu Dniepru (dowódcami po stronie rosyjskiej byli Aleksander Suworow i Grigorij Potiomkin). Następnie powrócił na Kaukaz, gdzie przebywał do 1793, dosługując się stopnia majora.

W latach 1793-1794, wraz z sofijskim pułkiem karabinierów, wziął udział w tłumieniu insurekcji kościuszkowskiej. Uczestniczył w krwawej rzezi Pragi (4 listopada 1794 roku). Po kampanii polskiej awansował na podpułkownika, a w 1799 awansował na pułkownika, zostając przy tym dowódcą 6. regimentu armii carskiej. Zdolności dowódcze, które wykazał w Polsce i na Kaukazie ściągnęły uwagę generała Aleksandra Suworowa, pod komendą którego służył następnie w toczonych we Włoszech i Szwajcarii kampaniach przeciw Napoleonowi Bonaparte.

Piotr Bagration: wojny napoleońskie

II koalicja antyfrancuska. Pawłowsk

W 1799 roku wziął udział w kampanii włoskiej i szwajcarskiej dowodzonej przez generała Alekandra Suworowa (II koalicja antyfrancuska), w której zdobył wielką sławę, szczególnie ze względu na zdobycie włoskiego miasta Brescia (10 kwietnia 1799),  kiedy to dowodził awangardą armii rosyjskiej. Odznaczył się w bitwach nad Trebbią, nad Tidone, pod Novi oraz w przełęczy św. Gottharda (Diabli Most w Alpach, wrzesień 1799). W bitwie pod Lecce (26-28 kwietnia 1799) został ranny w nogę.

Zaczął być postrzegany jako naturalny następca Suworowa. Nie tylko jego zdolności taktyczne, ale też charyzma i wygląd sprawiły, że już w młodości zdobył sobie przydomek “Bóg armii”. W latach 1800-1804 służył w Pawłowsku, jako dowódca wojskowy rezydencji carskiej.

Wojna 1805-1807

Był także uczestnikiem wojny z napoleońską Francją w latach 1805-1807, po francuskiej inwazji na Austrię – ponownie jako dowódca awangardy. Walczył pod Lambach i Amstetten. W 1805 roku umożliwił bezpieczny odwrót głównej armii rosyjskiej z Moraw (armia Michaiła Kutuzowa) z Braunau am Inn na Morawy. Stoczył wiele drobniejszych bitew i potyczek, które umożliwiły Rosjanom bezpieczne wycofywanie się i opóźniały pochód armii napoleońskiej.

W bitwie pod Hollabrunn (znanej także jako bitwa pod Schöngrabern lub Oberhollabrunn) 16 listopada 1805 roku powstrzymał postępy armii francuskiej liczącej 30000 żołnierzy  (dowodzonej przez Joachima Murata), dysponując korpusem liczącym zaledwie 6000 żołnierzy. Bitwę tę przegrał, tracąc ponad 3000 żołnierzy – przez osiemnaście godzin blokował jednak jednostki francuskie, którymi dowodzili Joachim Murat i Jean Lannes. Umożliwiło to odwrót bez strat głównych sił koalicji dowodzonym przez Kutuzowa. Po bitwie tej Bagration został awansowany na generała lejtnanta. Otrzymał też rosyjski Wojskowy Order Świętego Męczennika i Zwycięzcy Jerzego oraz austriacki Wojskowy Order Marii Teresy.

Kolejne bitwy kampanii napoleońskich, w których brał udział, stanowiły pasmo klęsk Rosjan. Były to m.in. bitwa pod Austerlitz (2 grudnia 1805), w której dowodził 13 tysiącami żołnierzy, bitwa pod Pruską Iławą (obecnie Bagrationowsk, 7-8 lutego 1807), bitwa pod Lidzbarkiem Warmińskim (10 czerwca 1807), bitwa pod Frydlandem (14 czerwca 1807). W czasie tych w większości przegranych bitew wyróżnił się jednak pozytywnie, szczególnie pod Pruską Iławą. Dziś jego imię nosi położone w Obwodzie kaliningradzkim miasto Bagrationowsk (dawniej Iława Pruska, Preußisch Eylau). Pod Austerlitz dowodził prawym skrzydłem wojsk koalicji, powstrzymując natarcie przeważających sił francuskich. Po klęsce umożliwił odwrót armii rosyjskiej na Węgry.

Wojna rosyjsko-szwedzka 1808

7 czerwca 1807 roku Rosja podpisała z Francją pokój w Tylży, co zwolniło jej siły zajęte dotąd w zachodniej Europie. Niedługo później rozpoczęła się wojna rosyjsko-szwedzka (lata 1808-1809, znana też jako wojna fińska). Bagration dowodził w niej 21. dywizją. Pomaszerował przez zamarzniętą Zatokę Fińską i zajął Wyspy Alandzkie (1808 rok) – tzw. ekspedycja alandzka. 15 lutego 1808 odniósł kluczowe zwycięstwo pod Artchio. Przeszedł także zatokę Botnicką. Otrzymał następnie nominację generalską.

Następnie przeniesiono go na południe, na Bałkany, gdzie dowodził oddziałami rosyjskimi walczącymi z Turkami głównie na terenie Bułgarii (wojna rosyjsko-turecka 1806-1812). Od lipca 1809 do marca 1810 był głównodowodzącym Armii Mołdawskiej.

Udział w wojnie 1812 roku. Bitwa pod Borodino

Kiedy w 1812 roku rozpoczęła się nowa wojna Francji z Rosją, Piotr Bagration objął dowództwo 2 Armii Zachodniej, ulokowanej na granicy rosyjsko-pruskiej. Negatywny wpływ na rosyjskie działania wojenne miały złe relacje między Bagrationem a rosyjskim ministrem wojny Michaiłem Barclay de Tolly. Car Aleksander I odmówił przyznania Bagrationowi dowództwa nad całą armią rosyjską. Bagration był też zazdrosny, że Michaił Barclay de Tolly objął dowództwo nad 1 Armią Zachodnią, mimo że był mniej doświadczony. Rosjanie byli niechętni powierzaniu dowództwa cudzoziemcowi, różnice między Bagrationem a ministrem wojny miały jednak także charakter merytoryczny. Piotr Bagration był zwolennikiem przeporwadzenia szybkiej kontrofensywy.

W czerwcu dowodzone przez Bagrationa wojska zostały zwyciężone pod Mohylowem i odseparowane od głównych sił rosyjskich. Plany przeprowadzenia kontrofensywy nie powiodły się, wojska Bagrationa wyparli francuscy marszałkowie Louis-Nicolas Davout i Hieronim Bonaparte. Bagration ocalił je jednak przed całkowitym rozbiciem i już w sierpniu w okolicach Smoleńska dołączył do głównych sił rosyjskich, którymi dowodził Barclay de Tolly. Wsławił się następnie w czasie bitwy pod Smoleńskiem. Niepowodzenie planów kontrofensywy spowodowało, że Bagration złagodził swoje stanowisko co do rosyjskiego ministra wojny. Stopniowo zaczął przyjmować podobną strategię i uznał talenty dowódcze Barclaya de Tolly, wygasły także osobiste animozje pomiędzy rosyjskimi dowódcami. Piotr Bagration i Barclay de Tolly dowodzili więc zgodnie w czasie przełomowej bitwy pod Borodino.

7 września 1812 roku generał Bagration wziął udział w wielkiej bitwie pod Borodino w okolicach Moskwy. Dowodził lewym, południowym skrzydłem armii rosyjskiej. Odpierał wszystkie uderzenia wojsk francuskich, został jednak ranny w nogę – mimo że kula zmiażdżyła jego kość piszczelową, odmówił opuszczenia pola bitwy. 4 września 1812 roku zmarł w wieku 46 lat we wsi Simy, gdzie został też pochowany. Na polu bitwy pod Borodino car Mikołaj I nakazał wznieść pomnik upamiętniający Bagrationa, gdzie też przeniesiono jego szczątki.

Bibliografia:

• Christopher Duffy, Borodino and the War of 1812, London, Seeley 1972.
• Richard K. Riehn, 1812. Napoleon’s Russian Campaign, New York, John Wiley 1991.
• E. Tarle, Napoleon’s Invasion of Russia, 1812, London, Alien and Unwin 1942.