Pieter Aertsen
Pieter Aertsen (1507/8-1575) – holenderski malarz renesansowy specjalizujący się w scenach rodzajowych, które cechuje znaczna innowacyjność. Prekursor martwej natury i późniejszego rozwoju malarstwa rodzajowego.
Pieter Aertsen – biografia
Nazwisko zapisuje się rozmaicie: Pieter Aertsz, Pieter Aertszen, Pieter Aertszone. Malarz nosił przydomek “Lange Pier” (“Długi Piotr”).
Urodził się w 1507 lub 1508 roku w Amsterdamie, w młodości mieszkał jednak w Antwerpii. Jego nauczycielem był Allart Claesz, już w młodości związał się prawdopodobnie także z pracownią Jana Mandyna. W 1535 roku Aertsen został przyjęty jako mistrz do gildii malarzy w Antwerpii. Jego pierwsze znane prace są późne, pochodzą z lat 1545-1546 (tryptyk Van der Biest). Już wcześniej prowadził jednak w Antwerpii własną pracownię malarską. Do jego uczniów należał Joachim Beuckelaer (1535-1574), krewny jego żony Kathelijne.
W 1563 roku (podaje się także wcześniejsze daty, 1557) opuścił Antwerpię: dokumenty źródłowe wymieniają go odtąd jako mieszkańca Amsterdamu. Otrzymywał tam prestiżowe zamówienia, w tym zamówienie na ołtarz kościoła Nieuwe Kerk. Jego mecenasem był zamożny kupiec Jacob Rauwaert, który zakupił wiele obrazów Aertsena. W Amsterdamie pozostawał aż do śmierci – zmarł 2 czerwca 1575 roku. Wydaje się, że aż do śmierci pozostał katolikiem. Trzej synowie Aertsena zostali artystami – największą sławę zyskał Pieter Pietersz starszy (1540-1603).
Twórczość Pietera Aertsena
Aertsen działał w Antwerpii i Amsterdamie, co odbija się także w jego twórczości: łączył flamandzką zmysłowość z powagą malarstwa holenderskiego i jego zamiłowaniem do scen z życia codziennego. Tworzył tak obrazy religijne, jak i sceny rodzajowe. Znanym przykładem malarstwa religijnego Aertsena jest obraz Chrystus w domu Marii i Marty, który powstał w wielu wersjach (1552, 1553, 1559 i kolejne). Aertsen tworzył także wielkie obrazy ołtarzowe na użytek kościołów – w tym tryptyk Narodziny (1543) i zachowany fragmentarycznie Pokłon pasterzy (1560). Większość obrazów religijnych Aertsena zniszczyli niderlandzcy ikonoklaści w 1567 roku: także z tego powodu malarstwo rodzajowe Aertsena jest dziś bardziej znane.
Do znanych przykładów malarstwa rodzajowego należą Mleczarka (1543), Kucharka (1550), Stragan rzeźnika (1551) i Jedzący wafle (1560). W malarstwie Aertsena łączy się nie tylko zmysłowość i powaga, ale też realizm w obserwacji scen życia codziennego z formami manierystycznymi i symboliką o charakterze moralistycznym.
Jednym z najbardziej znanych obrazów Aertsena jest Stragan rzeźnika (Stoisko rzeźnika; 1551, Uppsala, zbiory uniwersyteckie). Uważa się go nawet za pierwszą ważną martwą naturę w całej sztuce europejskiej. W dziele tym ucieczka do Egiptu ukazana jest jako odległy, ledwie widoczny pejzaż. Na pierwszym planie znajdują się stragan z mięsem, rozległa i oryginalna martwa natura. W malarstwie czasów Aertsena martwa natura była wciąż czymś rzadkim, pojawiała się incydentalnie. W Straganie rzeźnika pojawia się od razu w formie bardzo wyrazistej, spychając na odległe miejsce motyw religijny. Obraz nie jest jednak pozbawiony symbolizmu religijnego: w jego centrum umieszczone są dwie skrzyżowane ryby na talerzu. Interpretowane jest to jako aluzja do męki Chrystusa, która łączy się treściowo z drugoplanową sceną ucieczki Świętej Rodziny do Egiptu. Jako aluzja do ukrzyżowania interpretowane są nawet same zwisające zwierzęce tusze z towarzyszącymi im postaciami ludzkimi (dwiema męskimi i dwiema kobiecymi). Temat sklepu rzeźnika był zresztą popularny w późniejszym malarstwie rodzajowym (np. Annibale Carracci).
Pieter Aertsen wywarł znaczny wpływ na malarzy kolejnych pokoleń – nie tylko twórców martwych natur. Należał do nich np. Pieter Bruegel starszy, który inspirował się scenami z życia wieśniaczego w malarstwie Aertsena (np. obraz Święto wieśniacze, 1550). Aertsen zapoczątkował także popularne w malarstwie XVII wieku sceny rodzajowe z życia targowisk (np. Scena z targowiska, 1569).
Obraz Aertsena Czyny miłosierdzia chrześcijańskiego (1575) posiada w swoich zbiorach Muzeum Narodowe w Warszawie.