Nagłos

Nagłos – jedna z faz artykulacyjnych wyrazu, sylaby lub morfemu – mianowicie ich początkowy segment. Pozostałe fazy artykulacyjne to wygłos (końcowy fragment wyrazu, morfemu lub sylaby) i śródgłos (środek wyrazu, morfemu lub sylaby). Analogicznie fazy artykulacji głosek to następ, szczyt i zestęp. Ściślej określić można pojęcie nagłosu jako stanowiącą pewną strukturę fonotaktyczną pozycję syntagmatyczną na początku ciągu fonologicznego.


Terminu tego używa się niekiedy także swobodniej, na określenie inicjalnej sylaby wyrazu (sylaba nagłosowa). Akcent padający na sylabę inicjalną wyrazu to akcent inicjalny, określany także jako akcent nagłosowy.

Określenie “nagłosowy” nie jest ściśle zdefiniowane – dotyczyć może tak pojedynczych segmentów fonologicznych, jak i ciągów segmentów fonologicznych. Ciągami takimi mogą być np. sylaby lub grupy spółgłoskowe. Tak np. w odniesieniu do wyrazu “przenieść” określenie to może być stosowane do spółgłoski p, do ciągu spółgłoskowego prz, do sylaby prze.

Nagłos występujący w pozycji na początku ciągu fonologicznego po pauzie to nagłos absolutny. W nagłosie absolutnym narządy mowy przechodzą z położenia neutralnego do artykulacji dźwięku.

Nagłos w języku polskim

W języku polskim w ściśle rozumianym nagłosie wyrazów, a także sylab, nie jest możliwe wystąpienie samogłosek nosowych ani samogłoski y. Żaden wyraz języka polskiego ani żadna sylaba języka polskiego nie zaczyna się więc od ą, ę lub y (wyjątki, takie jak słowo ęsi, mają charakter akcydentalny).

W nagłosie wyrazu polskiego mogą wystąpić maksymalnie cztery spółgłoski, w tym nie więcej niż dwie spółgłoski zwarto-szczelinowe lub zwarto-wybuchowe. Przykłady: pstry, źdźbło, wstrzyma, drgnąć.

W nagłosie absolutnym występuje w języku polskim zwarcie krtaniowe przed samogłoskami.

Błąd wymowy polegający na dodaniu spółgłoski j do samogłoski nagłosowej to prejotacja.


Tagi
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego

Dodaj komentarz