Montaż atrakcji

Montaż atrakcji – koncepcja estetyczna opracowana w 1922 roku przez rosyjskiego reżysera Sergieja Eisensteina. Wywodzi się ona z refleksji teatralnej, zwłaszcza z refleksji nad teatrem jako widowiskiem. Źródłem jest tu przede wszystkim biomechanika Wsiewołoda Meyerholda. Zgodnie z koncepcją Eisensteina film konstruuje się jako widowisko, które buduje się za pomocą swobodnego montażu serii atrakcji.


Zobacz też: atrakcyjność (w sensie estetycznym i psychologicznym); atmosfera filmu (atmosfera sceny).

Atrakcje te wybrane są dowolnie, swobodna jest także ich aranżacja. Celem całego zestawienia jest wywołanie u widza określonego efektu emocjonalnego, determinowanego przez tematykę filmu. Zestawienie jednego obrazu z drugim, niekoniecznie powiązanym tematycznie, wzmacnia jego znaczenie.

Fabuła utworu filmowego ulega znacznej redukcji czy nawet usunięciu, zastępuje ją sam montaż. Montaż oddziałuje na widza bardziej agresywnie i bezpośrednio, niż klasyczna fabuła i narracja – oddziałuje bowiem bezpośrednio na jego percepcję. Film jest więc afabularny. Nie oznacza to jednak chaosu treściowego czy formalnego, przeciwnie – montaż atrakcji to przede wszystkim zasada konstrukcyjna. Konstrukcja nie opiera się jednak na zdarzeniach i wątkach, ale na kontrastowym, asocjacyjnym i metaforycznym łączeniu kadrów.

Stosuje się często także powtarzanie kadrów, przypominające podział piosenki na zwrotki i refren. Pomysł ten ma źródło ideologiczne, nawiązuje do obowiązującej w Związku Radzieckim wersji marksizmu, w której szczególnie silnie eksponowano triadę teza – antyteza – synteza. Treść ideologiczna dzieła filmowego przekazywana jest formalnie w postaci serii montażowych tez i antytez, zmierzających do syntezy.

Koncepcja montażu atrakcji znalazła także wyraz praktyczny w twórczości filmowej Eisensteina. Na jej podstawie reżyser zbudował swój debiutancki film Strajk z 1924 roku, elementy tej koncepcji występują także w słynnym Pancerniku Potiomkinie. W strajku niepowiązane treściowo sceny podkreślają ideę, temat dzieła, którą jest zobrazowanie walki klas. Tak np. sceny libacji fabrykantów skontrastowane są ze scenami przedstawiającymi głód wśród robotników.

Eisenstein zestawiał żartobliwie swoją koncepcję z nowoczesnym atomizmem. Podobnie jak w nauce występuje neutron czy elektron, podstawową jednostką budulcową filmu powinien być “atrakcjon”.

Metodę Eisensteina przyjęło także wielu innych reżyserów, rzadko jednak stosując ją systematycznie. Wkrótce po Eisensteinie zastosował ją Walter Rutmann w filmie paradokumentalnym i Symfonia wielkiego miasta z 1927 roku.  Sławnym przykładem współczesnym jest film operowy Aria z 1987 roku, którego poszczególne segmenty realizowali wspólnie Robert Altman, Bruce Beresford, Bill Bryden, Jean-Luc Godard, Derek Jarman, Franc Roddam, Nicolas Roeg, Ken Russell, Charles Sturridge i Julien Temple.

Literatura przedmiotu:

  • Jacques Aumont, Montage Eisenstein, 1979.
  • Regina Dreyer-Sfard, Montaż atrakcji, w: Montaż w twórczości Eisensteina, 1964.
  • Siergiej Eisenstein, Montaż atrakcji, w: idem, Wybór pism, 1959.

Tagi
Leksykon filmu

Dodaj komentarz