Modlitwa w Ogrójcu
Modlitwa w Ogrójcu – wydarzenie z życia Jezusa Chrystusa opisane w Piśmie Świętym. Stało się także popularnym tematem w malarstwie, stanowiąc też częsty tytuł obrazów, także w formie Konanie w Ogrójcu, Chrystus w Ogrójcu, Chrystus na Górze Oliwnej, Agonia w Ogrójcu (w języku angielskim agony in the Garden).
Modlitwa w Ogrójcu w Biblii
Modlitwa w Ogrójcu to wydarzenie w życiu Chrystusa, które miało miejsce po Ostatniej Wieczerzy a bezpośrednio przed pojmaniem Chrystusa przez żołnierzy rzymskich i ukrzyżowaniem, opisywane w Ewangeliach (Mt 26,36 – 46; Mk 14,32 – 42; Łk 22,39 – 46). Jezus przybył do Ogrodu Oliwnego (nazywanego też Ogrójcem lub ogrodem Getsemani) położonego na Górze Oliwnej w towarzystwie trzech apostołów – świętego Piotra, świętego Jana i świętego Jakuba Większego. Apostołowie zasnęli w ogrodzie. Chrystus oddalił się od nich, zaczął rozmyślać o zbliżającej się śmierci i zaczął się modlić. Pojawił się wtedy przez nim anioł, który dodał mu otuchy. Modlitwa trwała przez całą noc, Chrystus zaakceptował swoje przeznaczenie. Anioł, który przyniósł Chrystusowi pocieszenie, pojawi się wyłącznie w Ewangelii św. Łukasza (Łk 22,43).
Agonia, konanie (z greckiego agon, “walka”, “zawody”), oznacza tu nie konanie w sensie dosłownym, ale walkę wewnętrzną, duchową, którą stoczył Chrystus – ludzka natura Chrystus obawiała się śmierci i cierpienia, chciała jej uniknąć (“trwoga konania”). Boska natura Chrystusa dążyła do Odkupienia, w posłuszeństwie Ojcu, co wyrażają wypowiedziane w Getsemani słowa: “Ojcze mój, jeśli to możliwe, niech Mnie ominie ten kielich! Wszakże nie jak Ja chcę, ale jak Ty” (Mt 26,42). Gdy Chrystus skończył modlitwę, powrócił do uczniów. Zganił ich za to, że śpią, zamiast się modlić, gdyż mogą ulec pokusie w momencie próby.
Konanie w ogrójcu jako temat w sztuce
Konanie w Ogrójcu stanowi jeden z najbardziej popularnych tematów w malarstwie – obok wielu innych scen z życia Jezusa, jak np. chrzest Chrystusa, gody w Kanie Galilejskiej, pokłon trzech Króli, ukrzyżowanie czy Ecce Homo. Pojawia się on głównie w sztuce zachodniej, przed XIII wiekiem jest bardzo rzadki. W najwcześniejszych realizacjach artystycznych zamiast anioła pojawia się często głowa Boga Ojca lub jego symbole – oznacza to modlitwę jako rozmowę Chrystusa z Bogiem Ojcem. Wczesne, średniowieczne przykłady motywu konania w ogrójcu są zresztą niestabilne ikonograficznie. Często zamiast trzech śpiących apostołów widzimy jedenastu, częste są również wyobrażenia samotnego Chrystusa. Niekiedy ukazuje się Chrystusa klęczącego (jak w Ewangelii św. Łukasza), kiedy indziej leżącego (jak w Ewangeliach św. Mateusza i św. Marka). W sztuce renesansu konanie w ogrójcu staje się już natomiast motywem wysoce skonwencjonalizowanym.
Jedno z pierwszych dzieł realizujących ten temat stworzył wczesnorenesansowy malarz Andrea Mantegna (Modlitwa w ogrójcu, około 1460, Londyn, National Gallery). Inspirował się nim jego zięć Giovanni Bellini, którego obraz Chrystus na Górze Oliwnej (1465) znajduje się w tym samym muzeum.
Temat dostarczał artystom wielu możliwości wyrazu, które nie wiązały się z treścią religijną, intelektualną i emocjonalną sceny modlitwy w Ogrójcu, ale z jej nastrojem i uwarunkowaniami zewnętrznymi. Interesująca dla artysty może być tak postać modlącego się Chrystusa, jak i nocna przyroda ogrodu. Przykładem może być tu obraz Albrechta Altdorfera Chrystus w Ogrójcu (1515, opactwo św. Floriana koło Linzu). Scena ta daje tu artyście wspaniałe możliwości operowania światłem. W obrazie ukazana jest końcowa część modlitwy Chrystusa, już o świcie. Zwracają uwagę efekty kolorystyczne, wspaniałe czerwone i pomarańczowe barwy porannego nieba, współgrająca z kolorystyką postaci – Jezusa, apostołów i anioła. W 1515 roku miedzioryt Modlitwa w ogrójcu wykonał Albrecht Dürer.
Modlitwa w Ogrójcu może być, jak w przypadku obrazu Altdorfera, sceną brzasku. Większość malarzy interesowała jednak scena nocna i możliwość malarskiego przedstawienia nocy. Należeli do nich np. El Greco (1605-1610, Budapeszt, Szepmuveszeti Muzeum) i Jan Gossaert (1510, Berlin, Gemäldegalerie).
Motyw zachował popularność także w sztuce późniejszej. W sztuce XIX wieku interesowali się nim np. William Blake i Paul Gauguin. Temat znalazł odzwierciedlenie również w muzyce – porusza go np. oratorium Chrystus na Górze Oliwnej op. 85 Ludwiga van Beethovena.