Metoda genealogiczna
Metoda genealogiczna – jedna z metod w antropologii kulturowej (istnieje także inaczej rozumiana metoda genealogiczna w naukach historycznych). Opracował ją brytyjski antropolog W.H.R. Rivers (William Halse Rivers Rivers, 1864-1922). Metoda wymaga przeprowadzenia rozległego wywiadu zbierającego dane dotyczące konkretnych, nazwanych jednostek. Jej celem było pierwotnie gromadzenie podstawowych danych statystycznych dotyczących populacji niepiśmiennych oraz wywód relacji pokrewieństwa w tychże populacjach. Wywód taki odzwierciedlać miał przede wszystkim prawa i zobowiązania związane z pochodzeniem i dziedziczeniem. Metoda obejmuje budowanie wysoce szczegółowych, skoncentrowanych na ego graficznych przedstawień relacji pokrewieństwa.
W.H.R. Rivers i dalszy rozwój metody genealogicznej
Rivers opracował metodę genealogiczną w czasie badań nad kulturą ludów zamieszkujących wyspy w Cieśninie Torresa, które prowadził w latach 1898-1899. Nową metodę opisał najpełniej w publikacji Notes and Queries on Anthropology z 1912 roku. Wpływ na jej powstanie wywarł antropolog Francis Galton, twórca podstaw psychometrii – Rivers poszukiwał korelacji pomiędzy związkami genealogicznymi badanych jednostek a ich reakcjami psychologicznymi i fizjologicznymi. Odkrył, że detaliczne genealogie, które zbierał w trakcie swoich badań, mogą mieć wielkie znaczenie dla zrozumienia danych socjologicznych. Dostarczają często wręcz fundamentalnych informacji o funkcjonowaniu pewnych grup społecznych.
Od czasów Riversa metoda genealogiczna stała się standardem w badaniach antropologicznych – do dziś jest to klasyczna metoda antropologiczna, którą posługują się najczęściej badacze pokrewieństwa w kontekście społeczeństw złożonych. Głównym celem Riversa był rozwój metodologiczny analizy organizacji społecznej. Rozumiał on przez to przede wszystkim rzeczywistość relacji interpersonalnych i organizacji życia.
Metoda genealogiczna stosowana była, obok spisów ludności i planów osad, w najszerszej znanych publikacjach antropologicznych. Należą do nich np. badania nad ludami takimi jak Todowie (Indie, W.H.R. Rivers – The Todas, 1906), Tallensi (Ghana, Meyer Fortes, The Web of Kinship among the Tallensi, 1949), Tikopia (Wyspy Salomona, Raymond Firth, We the Tikopia. A Sociological Study of Kinship in Primitive Polynesia, 1936), Ndembu (Zambia, Victor Turner, The Forest of Symbols. Aspects of Ndembu Ritual, 1967) i Syngalezowie (Edmund Leach).
Do dalszego rozwoju metody genealogicznej przyczynił się znacznie Robin Fox (np. w pracy The Tory Islanders). Wykazał on, że ze względu na fakt, że genealogia jest zawsze pewną formą kulturową, imiona stosowane muszą być zawsze zgodnie z obyczajami lokalnymi. W praktyce wyspiarzy badanych przez Foxa imiona jednostki (ego) poprzedzali przodkowie.
Alan Barnard i Anthony Good w pracy Research Practices in the Study of Kinship wprowadzili kolejne udoskonalenia procedur badawczych. Miały one przynieść pewność, że badania prowadzone przy użyciu metody genealogicznej nie są obciążone przez przyzwyczajenia związane z patrylinearyzmem.
Metoda genealogiczna w innych obszarach badań antropologicznych. Antropologia miejska, migracje, antropologia medyczna
Wartość metody genealogicznej wykracza poza wyspecjalizowane badania nad problematyką pokrewieństwa, nawet jeśli jest ona niekiedy lekceważona przez tych badaczy, którzy analizują społeczności, w których nie odgrywa ona kluczowej roli. Dostarczyła ona np. podstaw dla demografii strukturalnej, której rozwój w badaniach antropologicznych postulował Claude Lévi-Strauss. Dąży ona do matematycznego ujęcia związku między funkcjonowaniem i trwałością struktury społecznej a rozmiarami populacji. Bazuje na gromadzeniu zindywidualizowanych danych demograficznych i socjologicznych oraz relacji genealogicznych.
Metody genealogicznej używa się często także we współczesnej antropologii miasta. Wielkie znaczenie ma także w badaniach nad migracjami rozmaitych grup etnicznych. Szczególnie szerokie zastosowania znalazła jednak w antropologii medycznej, badającej społeczne i kulturowe aspekty zdrowia, medycyny i chorób. Dzięki antropologii medycznej wykazano np., że występująca w wyżynnych regionach Nowej Gwinei choroba kuru nie jest (jak początkowo sądzono) dziedziczna, ale wiąże się z rozpowszechnieniem kanibalizmu (zjadanie mózgów ludzkich). Metodologia genealogiczna w antropologii medycznej znalazła zastosowanie także w badaniach nad rozpowszechnianiem się AIDS w Afryce.
Metoda genealogiczna a filozofia
Terminu tego używa się niekiedy także do pewnych sposobów filozofowania (“metod filozoficznych”) przypominających metodę genealogiczną w antropologii. Określa się tak zwłaszcza epistemologię Friedricha Nietzschego i Michela Foucault, który przetransponował tak sam termin, jak i założenia metodologiczne z antropologii do filozofii.
Bibliografia:
* Aland Barnard, Anthony Good, Research Practices in the Study of Kinship, Academic Press 1984.
* Robin Fox, The Tory Islanders, Cambridge University Press 1978.
Hackenberg, R. (1973) ‘Genealogical Method in
* John Joseph Honigmann (red.), Handbook of Social and Cultural Anthropology, Rand McNally 1973.