Lady

Lady – angielski tytuł szlachecki noszony przez kobiety oraz zwrot grzecznościowy skierowany do kobiet. W obu przypadkach stosowanie tego wyrazu jest w języku angielskim złożone. W pierwszym przypadku słowo to jest odpowiednikiem wyrazu lord, w drugim – wyrazu gentleman. Odpowiednikiem słowa sir jest natomiast słowo dame. W liczbie mnogiej wyraz przyjmuje formę ladies.

Lady jako tytuł szlachecki i tytuł grzecznościowy

W sposób swobodny słowo lady stosowane jest w tytulaturze brytyjskiej jako odpowiednik tytułu lord. W sensie formalnym odnosi się ono na Wyspach Brytyjskich do każdego parostwa (peerage) niższego rangą, niż księżna (duchess), a także do żon baronetów (baronet) i kawalerów (knight). Należy przy tym podkreślić, że baronet i knight nie stanowią tytułów arystokratycznych, ale honorowe tytuły niższej szlachty. Słowem lady określa się przy tym wyłącznie żony mężczyzn, którzy noszą te dwa tytuły. W sytuacji, gdy tytuł nosi sama kobieta, żeńskim odpowiednikiem tytułu knight jest tytuł dame, a tytułu baronet dame (przed imieniem lub imieniem i nazwiskiem) lub baronetess (po nazwisku). W przypadku parostw, tytuł stosuje się tak do żon parów, jak i obocznie do kobiet, które same noszą właściwy tytuł.

Dawniej wyraz lady odnosił się także do księżniczek krwi, córek królewskich – stawiano go przed imieniem księżniczki. Określano je tak w Wielkiej Brytanii powszechnie przed wstąpieniem na tron dynastii hanowerskiej w XVIII wieku – od tego czasu ustalonym zwyczajem stało się stosowanie na określenie córek królewskich słowa princess.

Wyraz stanowi także odpowiednik tytułów “hrabina” (countess), wicehrabina (viscountess) i baronowa (baroness) o mniejszym stopniu formalności. W przypadku tytułów terytorialnych, opuszcza się w tym przypadku słowo of, np. zastępując formę Countess of X formą Lady X.

W przypadku córek książąt (duke), markizów (marquess) i earlów nie jest to tytuł, ale tylko określenie grzecznościowe. Znanym przypadkiem takiego zastosowania wyrazu jest Lady Jane Grey, niedoszła królowa Anglii, która była córką Henryka Greya, markiza Dorset i księcia Suffolk.

Słowo “lady” jako w języku angielskim

Wyraz lady jest, zwłaszcza w brytyjskiej odmianie języka angielskiego, nie tylko tytułem grzecznościowym, ale w pewnych kontekstach także ogólnym określeniem kobiet. Jest tak np. w przypadku toalet publicznych, gdzie stosuje się określenia (for) ladies i (for) gentlemen. Tak jako zwrot grzecznościowy, jak i jako ogólne określenie kobiet, wyraz ma oficjalny charakter i formalne zabarwienie stylistyczne. Określa się tak zwłaszcza kobiety w podeszłym wieku (np. we frazie an old lady – “starsza kobieta”), wyraz częsty jest także w zwrotach dzieci do do kobiet, podobnie jak polskie wyrażenia “ta pani”, “tej pani”. Niekiedy występuje w złożeniach – np. odpowiednikiem wyrazu postman (“listonosz”) jest postlady (także post lady, “listonoszka” – głównie w brytyjskim angielskim, poza tym istnieje także wyraz postwoman). W nazwach zawodów jest to swojego rodzaju eufemizm lub wyraz szacunku dla pracy kobiet, nawet zatrudnionych na pozbawionych prestiżu stanowiskach (np. cleaning lady – “sprzątaczka”).

Eufemistyczność tego słowa widoczna jest w fakcie, że odnosić może się ono nawet do prostytutek (np. we frazie ladies of the night). Wyraz jest więc silnie nacechowany stylistycznie, w odróżnieniu od nienacechowanego woman, l.mn. women (por. nacechowanie). Wyraźna jest także preferencja w stosowaniu określenia ladies u kobiet z niższych warstw społecznych, co stanowi wyraz dążenia do podniesienia własnego statusu społecznego.

Należy zwrócić uwagę, że słowo lady, z wyjątkiem omówionych wyżej tytułów szlacheckich i arystokratycznych, nie jest stosowany w języku angielskim z imieniem i nazwiskiem kobiety -analogicznie do wyrazu gentelman. Nie jest to więc odpowiednik polskiego “pani Magdalena”, pani Kowalska”, czy też niemieckiego Frau, francuskiego madame, hiszpańskiego señora i włoskiego signora w tym samym kontekście znaczeniowym. Właściwym wyrazem jest w tym przypadku słowo Mrs. Nie jest to również zawołanie, zwrot kierowany do kobiet nieznany nam z nazwiska, taki jak polskie “proszę Pani!”. Niekiedy zdarza się stosowanie go stosowanie go w ten sposób w liczbie mnogiej (np. w zwrocie ladies and gentelmen) lub w formach potocznych, slangowych (typu Hey, lady!). Typowym, grzecznym odpowiednikiem polskiego słowa “pani” są jednak w tym kontekście wyrazy Madam i Ma’am.

Etymologia i inne użycia wyrazu

Wyraz pochodzi z języka staroangielskiego – hlaéfdige, poprzez średnioangielskie formy láfdi i lāvedi. Wyraz ten stanowi złożenie, którego pierwsza część, hláf, oznacza “chleb”, “bochen”. Podobną etymologię ma słowo lord, którego staroangielska forma to hláford. Znaczenie drugiej części złożenia nie jest jasne, najczęściej wiąże się je z rdzeniem dig– “ugniatać”, który widoczny jest również w wyrazie dough, “ciasto”. Pierwotne znaczenie tego złożenia to “ugniatająca ciasto”, “wyrabiająca chleb”. W swojej ewolucji znaczeniowej wyraz ten oznaczać zaczął “panią domu”, “gospodynię”, a następnie wprost “panią”. Do dziś słowo stosowane jest lokalnie w języku angielskim na określenie pani domu, zwłaszcza na południu Stanów Zjednoczonych.

Podobnie jak w przypadku francuskiego tytułu grzecznościowego madame, słowo lady występuje często jako stałe określenie przy nazwiskach i imionach wielu sławnych kobiet. Do znanych przykładów należą lady Makbet (bohaterka dramatu Szekspira), lady Godiva (otoczona legendami średniowieczna władczyni angielska) i lady Diana (księżna Walii, żona następcy tronu brytyjskiego). Obecne jest również w idiomach, takich jak first lady (“pierwsza dama”, tj. żona prezydenta). Szczególnym przypadkiem jest określający Matkę Bożą angielski zwrot Our Lady, stanowiący odpowiednik łacińskiego Domina Nostra czy też francuskiego Notre-Dame.