Jan Baudouin de Courtenay

Jan Niecisław Baudouin de Courtenay

Jan Ignacy Niecisław Baudouin de Courtenay (1845-1929) – polski językoznawca. Profesor uniwersytetów w Kazaniu, Petersburgu, Dorpacie, Krakowie i Warszawie. Autor ponad 300 prac naukowych poświęconych językom słowiańskim i indoeuropejskim oraz teorii języka. Jan Baudouin de Courtenay uważany często za najwybitniejszego językoznawcę polskiego oraz jednego z ojców współczesnego językoznawstwa.


Jan Baudouin de Courtenay: Biografia i działalność naukowa

Urodził się 13 marca 1845 roku w Radzyminie. Pochodził z rodzin arystokratycznej, która przybyła do Polski z Francji w XVIII wieku (według tradycji rodzina wywodziła się od króla Francji Ludwika VI). W 1866 roku ukończył Szkołę Główną w Warszawie. Następnie jako stypendysta studiował w Pradze, Jenie, Belinie i Lipsku. W 1868 roku uzyskał w Jenie tytuł doktora filozofii. Wydawcą jego pierwszej rozprawy naukowej był August Schleicher, niemiecki znawca języków indoeuropejskich.

W 1871 został mianowany docentem porównawczej gramatyki indoeuropejskiej na Uniwersytecie Petersburskim. Pragnął pracować w Polsce, jako Polak nie mógł jednak otrzymać katedry w Warszawie. W 1874 roku został doktorem nauk Uniwersytetu Petersburskiego. W latach 1875-1883 był profesorem w Kazaniu, gdzie kierował katedrą indoeuropejskiego językoznawstwa porównawczego i sanskrytu. W Kazaniu współtworzył kazańską szkołę lingwistyczną, wpływową grupę językoznawców, głównie pochodzenia polskiego. W 1883 roku przeniósł się do Dorpatu (Tartu), gdzie był profesorem gramatyki porównawczej języków słowiańskich.

W latach 1893-1900 był profesorem językoznawstwa porównawczego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nie uzyskał jednak zgody władz austriackich na dalszą pracę w Krakowie, w związku z czym przeniósł się do Petersburga. W Petersburgu wykładał jako profesor do zakończenia I wojny światowej, po wojnie przeniósł się do Warszawy. Na Uniwersytecie Warszawskim wykładał gramatykę porównawczą języków indoeuropejskich, języków słowiańskich i sanskrytu.

Jan Baudouin de Courtenay angażował się żywo w życie społeczne i polityczne. Zwalczał uprzedzenia społeczne, rasowe i narodowościowe. Sprzeciwiał się irracjonalizmowi i nieuczciwości w życiu społeczno-politycznym. Swoje poglądy wyrażał także w artykułach publicystycznych w prasie codziennej. W 1922 roku został nawet wysunięty na kandydata na prezydenta Polski przez zamieszkujące kraj mniejszości narodowe. Był także propagatorem języka esperanto.

Zmarł 3 listopada 1929 roku w Warszawie. Pozostawił po sobie wiele wysoko cenionych prac naukowych. Był także członkiem wielu akademii nauk (m.in. Polska Akademia Umiejętności – od 1887, Petersburska Akademia Nauk – 1897) i doktorem honoris causa wielu uniwersytetów. Był także współzałożycielem i redaktorem (od 1885 roku) najstarszego polskiego czasopisma językoznawczego “Prace Filologiczne”. Należał do założycieli Polskiego Towarzystwa Językoznawczego (utworzonego 1925 roku w Krakowie).

Jan Baudouin de Courtenay: Twórczość

Jego prace naukowe dotyczyły przede wszystkim języków słowiańskich (w tym języka polskiego, rosyjskiego i słoweńskiego), innych języków indoeuropejskich (litewskiego, łaciny, greki i sanskrytu), a przede wszystkim teorii języka. Zainteresowania naukowe Baudouina de Courtenay były więc wszechstronne, obejmowały tak językoznawstwo porównawcze i gramatykę poszczególnych języków, jak i językoznawstwo ogólne. Baudouin de Courtenay odrzucał pojęcie prawa językowego w sensie przedstawionym przez młodogramatyków. Do głównych pojęć, które definiował i opracowywał należały analogia językowa, alternacje fonetyczne oraz pojęcie fonemu jako psychicznego odpowiednika głoski (fonem definiował uprzednio jako “ruchowy odpowiednik morfemu”). Rozróżniał dwie dyscypliny zajmujące się dźwiękami mowy – były to “antropofonika” (współcześnie określana terminem “fonologia”) oraz fonetyka.

Język uznawał za zjawisko społeczno-psychologiczne, określał go jako byt “kolektywno-indywidualny”. Język stanowi przy tym system elementów powiązanych złożonym relacjami – pogląd ten, jako jeden z pierwszych językoznawców na świecie, uzasadniał teoretycznie. W swojej teorii językoznawczej odróżniał ściśle ewolucyjną i statyczną analizę języka. Starał się umocować w niej ogólną typologię języków. Przedstawił rozróżnienie język – mowa, przy czym mowa to realizacja systemu językowego przez poszczególnych użytkowników języka.

Do jego myśli nawiązywali Ferdinand de Saussure oraz praska szkoła fonologiczna. Baudouin de Courtenay określony może być jako jeden z ojców współczesnego językoznawstwa. Jako nauczyciel Kazimierza Nitscha wywarł znaczny wpływ na rozwój dialektologii polskiej. Do jego uczniów należeli także Jan Rozwadowski i Henryk Ułaszyn.

Badania naukowe Baudouin de Courtenay nie dotyczyły jednak wyłącznie językoznawstwa ogólnego. Zwracał on dużą uwagę na badanie języków żywych (w tym języków niewielkich grup etnicznych), interesował się także dialektologią i etymologią. Interesowała go także teoria pisma, społeczne i zawodowe zróżnicowanie języka oraz leksykografia. Opracował uzupełnione, szeroko cenione wydanie słownika języka rosyjskiego W. Dala (określane jako “wydanie baudouinowskie”). W zakresie badań nad językiem polskim szczególnie istotne są jego prace dotyczące historii języka polskiego do XVI wieku, zarys historii języka polskiego a także badania nad dialektami języka polskiego, szczególnie dialektem kaszubskim. Zajmował się również rozwojem umiejętności językowych u dzieci, prowadząc obserwacje nad własnymi dziećmi.

Główne prace: Einige Fälle der Wirkung der Analogie in der polnischen Deklination (1868), O drewniepolskom jazykie do XIV stoletija (О древнепольском языке до ХIV столетия, 1870), Opyt fonietiki riezjańskich goworow (Опыт фонетики рязанских говоров, 1875), Próba teorii alternacji fonetycznych (1894; wersja niemiecka Versuch einer Theorie phonetischer Alternationen. Ein Kapitel aus der Psychophonetik, 1895), Kaszubskij “jazyk”, kaszubskij narod i “kaszubskij wopros” (Кашубский «язык», кашубский народ и «кашубский вопрос», 1897), Zarys historii językoznawstwa czyli lingwistyki (glottologii) (1909), Charakterystyka psychologiczna języka polskiego (1915), Wstęp do językoznawstwa (1917), Zarys historii języka polskiego (1922). W sumie dorobek naukowy Baudouina de Courtenay obejmuje ponad 300 prac naukowych napisanych w języku polskim, słoweńskim, czeskim, rosyjskim, włoskim, francuskim i niemieckim. Pełną bibliografię prac Baudouin de Courtenay podają Dzieła wybrane (Warszawa 1974).


Tagi
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego

Dodaj komentarz