James Baldwin

James Baldwin, 1924-1987 – amerykański powieściopisarz, autor opowiadań, eseista i dramaturg. Najbardziej znane utwory: Inny kraj, Mój Giovanni, Głoś to na górze. Znaną postacią w Stanach Zjednoczonych, a później także w Europie, uczyniła go również elokwencja i pasja w obronie praw ludności afroamerykańskiej.

James Baldwin: Biografia

Urodził się 2 sierpnia 1924 roku w Nowym Jorku – pełne imię James Arthur Baldwin. Był najstarszym z dziewięciorga dzieci. Jego przybranym ojcem był amerykański pastor, który traktował go bardzo surowo. Rodzina była bardzo uboga, mieszkała w getcie w nowojorskiej dzielnicy Harlem. Baldwin szukał wtedy  pocieszenia w religii, sam także zajmował się działalnością duszpasterską, od 14 do 16 roku życia był kaznodzieją w niewielkim kościele przebudzeniowym.

Od siedemnastego roku życia oddał się intensywnemu samokształceniu, rozpoczął też działalność pisarską. Po ukończeniu szkoły średniej parał się wieloma zawodami, zawsze kiepsko płatnymi, związał się też z bohemą artystyczną Greenwich Village. Debiutował powieścią Głoś to na górze (Go Tell it on the Mountain, 1953), w dużej mierze o charakterze autobiograficznym.

W latach 50. przebywał w Europie. Od 1948 roku przez osiem lat mieszkał w Paryżu, gdzie powstała powieść Mój Giovanni. James Baldwin był homoseksualistą, powieść ta wśród jego utworów w największym stopniu porusza tę tematykę. W następnych latach mieszkał na przemian w wielu miejscach, w Nowym Jorku, w południowej Francji i w Nowej Anglii.

Po powrocie w 1957 do Stanów Zjednoczonych, Baldwin nie tylko piórem, ale też poprzez czynne zaangażowanie społeczno-polityczne brał udział w ruchu na rzecz praw obywatelskich, dążącym do przyznania pełni praw politycznych i emancypacji ludności afroamerykańskiej. W 1963 roku wziął udział w Marszu na Waszyngton. Tego samego roku razem z grupą działaczy wziął udział w proteście pod ambasadą amerykańską w Paryżu. Odbył też głośną konferencję z Robertem Kennedym, ówczesnym ministrem spraw zagranicznych. 17 listopada 1962 “New Yorker” poświęcił prawie cały numer na obszerny artykuł Baldwina dotyczący czarnego islamu, separatyzmu afroamerykańskiego i innych kontrowersyjnych aspektów ruchu praw obywatelskich.

Zmarł 1 grudnia 1987 roku w Saint-Paul-de-Vence w Prowansji.

James Baldwin: Twórczość

Główny motyw twórczości Jamesa Baldwina stanowią konflikt rasowy i emancypacja ludności afroamerykańskiej, które jednak są przede wszystkim punktem wyjścia dla problematyki bardziej ogólnej, problematyki zależności uczuć ludzkich od okoliczności społecznych. Zależność tę śledzi Baldwin z niezwykłą wnikliwością pisarską. W sumie jego twórczość to żarliwa obrona praw jednostki do wolności uczuć, oraz oskarżenie tkwiących w tradycji i współczesności czynników, które tę wolność ograniczają.

Głoś to na górze, pierwsza powieść Baldwina, niekiedy uważana za najciekawszą w jego twórczości, opowiada o życiu murzynów z najbiedniejszych dzielnic Nowego Jorku. Ukazuje środowisko, w którym sam dorastał, wraz z jego nadziejami i tęsknotami. Owocem pobytu Baldwina w Europie jest Mój Giovanni (Giovanni’s Room, 1956). Opowiada ona o Amerykaninie mieszkającym w Paryżu, rozdartym między miłością do kobiety i miłością do mężczyzny.

Od końca lat 50. rozwijał twórczość eseistyczną. Przynależą do niej zbiory esejów Notes of a native son (1959), Nobody Knows My Name. More Notes of a Native Son (1961), Następnym razem pożar (The Fire Next Time, 1963). Wybór z nich ukazał się w języku polskim w tłumaczeniu Daniela Passenta. Poświęcone są one przede wszystkim konfliktowi rasowemu w Stanach Zjednoczonych, problemowi emancypacji czarnych i zrównania ich w prawach obywatelskich (ruch na rzecz praw obywatelskich).

Jedną z najbardziej cenionych powieści Baldwina jest Inny kraj (Another Country, 1962). Jest to powieść miłosna, ukazująca miłość na tle konfliktu rasowego: w przedstawionej w książce ówczesnej rzeczywistości amerykańskiej ze względu na panującą nieufność i uprzedzenia nie ma miejsca na czyste, wolne uczucia. W warstwie formalnej Cechuje ją mistrzowska prostota, otwartość i poetycka subtelność.

James Baldwin jest także autorem kilku sztuk teatralnych, także podejmujących problematykę konfliktu rasowego. Należą do nich Blues for Mister Charlie (1964, “mister Charlie” to slangowe określenie białego) i The Amen Corner (1965). Blues for Mister Charlie to zabarwiona goryczą sztuka o opresji rasowej, jej wystawienie na Broadwayu zebrało dość mieszane recenzje. The Amen Corner, wystawiona w 1965 roku w Nowym Jorku, ma w pewnej mierze charakter autobiograficzny, opowiada o losach amerykańskiej ewangelizatorki.

Był także autorem nowel, krótkich form prozatorskich (zbiór Going to meet a Man, 1966). Wiele z nich przełożono na polski.

Powiedz mi, jak dawno odszedł pociąg (Tell me How Long the Train’s Been Gone, 1968) opowiada o złożonych problemach miłości, przyjaźni i nienawiści ludzi uwikłanych w konflikt rasowy w Stanach Zjednoczonych. Późniejsza twórczość Baldwina, od końca lat 60., nie zdobyła już takiego samego uznania i tak dużej popularności, jak twórczość wcześniejsza. Można tu wymienić utwory Gdyby ulica Beale umiała mówić (If Beale Street Could Talk, 1974), Just Above My Head (1979) i The Price of the Ticket (1985).

Przekłady na język polski

• Dziś rano, dziś wieczór, tak prędko, Biblioteka “Jednorożca”, Państwowy Instytut Wydawniczy 1965. Przełożyła Wacława Komarnicka. Tytuł oryginalny This Morning, this Evening, so Soon.
• Gdyby ulica Beale umiała mówić, Książka i Wiedza 1977. Przełożyła Maria Zborowska. Tytuł oryginalny If Beale Street Could Talk.
• Głoś to na górze, Pax 1966. Przełożyła Krystyna Tarnowska. Tytuł oryginalny Go Tell it on the Mountain.
• Inny kraj, Państwowy Instytut Wydawniczy 1968. Przełożył Tadeusz Jan Dehnel. Tytuł oryginalny Another Country. Wznowienia: 1975, “Muza” 1998.
• Obcy w wiosce; Odkrycie. Co to znaczy być Amerykaninem; Murzyni nie lubią Żydów, ponieważ nie lubią białych – przełożył Maciej Świerkocki. “Literatura na Świecie” 4/6, 2002.
• Mój Giovanni, Państwowy Instytut Wydawniczy 1991. Przełożył Andrzej Selerowicz. Tytuł oryginalny Giovanni’s Room.
• Na spotkanie człowieka. Opowiadania, Państwowy Instytut Wydawniczy 1971. Przełożyły Wacława Komarnicka, Ewa Krasińska, Krystyna Tarnowska. Tytuł oryginalny Going to Meet the Man.
• Następnym razem pożar. Wybór esejów, Książka i Wiedza 1965. Przełożył Daniel Passent. Wybór z prac “The Fire Next Time”, “Notes of a Native Son”, “Nobody Knows my Name”.
• Powiedz mi, jak dawno odszedł pociąg, Książka i Wiedza 1971 (1972, 1974). Przełożył Juliusz Kydryński. Tytuł oryginalny Tell Me How Long the Train’s Been Gone.