Gazy kopalniane
Gazy kopalniane – w górnictwie: mieszanina gazów, która występuje w kopalniach podziemnych, zwłaszcza cechująca się niską zawartością tlenu i niebezpieczna dla życia i zdrowia górników (wybuch metanu). Wyróżnia się przy tym kilka rodzajów gazów kopalnianych, z których największe znaczenie ma gaz kopalniany zawierający metan. Gaz kopalniany jest więc mieszaniną gazów w powietrzu kopalnianym, w skład której wchodzi głównie metanu i dwutlenek węgla, a także azot, wodór, etan, etylen i inne składniki. Powstaje ona w wyniku beztlenowego rozkładu substancji organicznych.
W języku angielskim: damp, także firedamp (gaz palny), chokedamp (powietrze kopalniane o niskiej zawartości tlenu).
Gaz kopalniany jako zagrożenie bezpieczeństwa
Duże zagrożenie stanowią w kopalniach gazy palne, które – gdy zawarte są w powietrzu kopalni w określonym stosunku ilościowym – stwarzają niebezpieczeństwo wybuchu lub pożaru w kopalni. Mieszaniny wybuchowe zawierające metan powstają głównie w kopalniach podziemnych węgla kamiennego, ale także w kopalniach siarki, kopalniach soli i innych. Metan i inne łatwopalne gaz1 powstają w wyniku rozkładu węgla lub innych materiałów zawierających węgiel. Mieszaniny wybuchowe gazu palnego z powietrzem zawierają zwykle od 1% do 14% metanu.
Mieszanina gazów, która pozostaje po wybuchu gazu palnego, określane jako gazy powybuchowe lub gazy odstrzałowe (ang. afterdamp). Składają się one głównie z dwutlenku węgla i azotu. Innym rodzajem zagrożenia jest powietrze kopalniane o niskiej zawartości tlenu, które może spowodować uduszenie.
Gazy kopalniane – metody wykrywania
Do wykrywania gazu kopalnianego stosuje się wiele metod. Do najczęstszych należała dawniej lampa bezpieczeństwa – lampa wskaźnikowa benzynowa, określana też jako lampa Davy’ego. Jest to jedno z najstarszych urządzeń, które stosowane były jako detektor metanu. Kolor i wysokość płomienia lampy Davy’ego wskazują ilość obecnego w powietrzu gazu palnego. Zgaśnięcie płomienia wskazuje natomiast na niedobór tlenu w powietrzu kopalnianym. Dawniej do wykrywania gazów kopalnianych wykorzystywane były w kopalniach kanarki. Ptaki te są bardzo wrażliwe na nawet niewielkie ilości szkodliwych gazów, śmierć kanarka ostrzegła więc górników o obecności gazu kopalnianego. Obecnie stosuje się specjalne testery kolorymetryczne, metanomierze przenośne (ręczne), automatyczne metanomierze alarmująco-wyłączające, metanomierze kontrolne i metanomierze inferencyjne (optyczne). Pomiary występowania metanu w kopalniach to metanometria.