Faktyczność

Faktyczność – w filozofii: urzeczownikowienie przymiotnika “faktyczny”. Termin pojawia się w myśli wielu filozofów, w tym zwłaszcza u fenomenologów i egzystencjalistów, jak Jean-Paul Sartre, Edmund Husserl, Martin Heidegger; stosował go także Jürgen Habermas (Faktyczność i obowiązywanie). W zupełnie innym znaczeniu w etyce i logice, jako faktyczność zobowiązań.

Sam termin jest w zasadzie przekładem niemieckiego słowa Faktizität, pochodzącego od wyrazu faktisch – “faktyczny”, “faktycznie”. Ten przymiotnik i przysłówek były w powszechnym użyciu już w końcu XIX wieku. W piśmiennictwie filozoficznym występował jednak już wcześniej, w róznorodnych znaczeniach, stosował go np. Johann Gottlieb Fichte.

W języku angielskim – facticity, w języku francuskim – facticité (porównaj niżej). W polskim języku ogólnym – “cecha tego, co jest faktem”. Podobne do potocznego znaczenia przybierać mogą terminy “faktywy” i “faktywność“.

Edmund Husserl

W fenomenologii Edmunda Husserla pojęcie to odnosi się do kondycji ludzkiej. Kondycja ludzka daje określić się w ten sposób w takiej mierze, w jakiej człowiek jest “w świecie”, jako istota ograniczona i przygodna, nie wybierająca przy tym istnienia w nim. W takim właśnie sensie Husserl mówi o “faktyczności naturalnego świata”.

Martin Heidegger

W filozofii egzystencji Martina Heideggera: faktyczność egzystencji. Egzystencja zdana jest na swój sposób bycia oraz na sytuację, w której się dokonuje. Sytuację tę Heideger określa jako rzucenie (Geworfenheit) w bycie-w-świecie (In-der-Welt-sein).

Jean-Paul Sartre. Facticité i factualité

W ogólnym języku francuskim słowo facticité ma inne znaczenie, niż w terminologii filozoficznej. Oznacza cechę szczególną tego, co zrobione sztucznie (przymiotnik factice znaczy “sztuczny”. W terminologii egzystencjalizmu, zwłaszcza u Sartre’a, stanowi on natomiast odpowiednik niemieckiego Faktizität, np. w podanym wyżej sensie heideggerowskim. Sartre rozumiał go jako wszelkie detale rzeczywistości, które limitują ludzką wolność (np. data urodzenia, środowisko, wybory z przeszłości, perspektywa śmierci). Tego rodzaju znaczenia potoczny język francuski oddawałby raczej rzeczownikiem factualité.

Faktyczność zobowiązań

Zobowiązania wydają się stanowić sądy konstatatywne. Zagadnienie faktyczności zobowiązań dotyczy tego, czy – rozumiane jako sądy konstatatywne – mają one wartość logiczną (stanowią sądy w sensie logicznym), czy też nie. Pierwszy pogląd stanowi formę projektywizmu (wypowiedzi o dobru i pięknie stanowią projekcje postaw, jakie przyjmujemy), drugi – ekspresywizmu (przeciwstawiającego wypowiedzi logiczne zdaniom wyrażającym przekonania).