Encyklopedia retoryki

Argumentacja

Argumentacja: zespół czynności podejmowanych w celu uzasadnienia jakiegoś poglądu, jakiejś tezy. Są to tak czynności mentalne, jak i czynności werbalne (akty mowy). Argumentacja może być rozumiana także jako uporządkowany zestaw argumentów użytych przez osobę przekonującą do czegoś. Budowa tego szeregu opiera się przede wszystkim na przyjętej przez argumentującego ocenie jego skuteczności, która bywa określana terminem taktyka argumentacyjna.

Apostrofa

Apostrofa: figura retoryczna stanowiący bezpośredni zwrot do osoby, bóstwa, upersonifikowanej idei lub przedmiotu. Zaliczana do figur myśli. Apostrofa występuje tak w przemówieniach, jak i w utworach literackich, zwłaszcza poetyckich. Termin występuje także w lingwistyce.

Dyskurs

Dyskurs: każdy komunikat dłuższy niż zdanie. Dyskurs jest przedmiotem zainteresowania filozofów i badaczy kultury (postmodernizm, poststrukturalizm) oraz językoznawców.

Argumentum ad exemplum

Argumentum ad exemplum (argumentum ab exemplum, argumentum ad exemplis, argumentum ab exemplis): argument oparty na przykładach.

A fortiori

A fortiori, także argumentum a fortiori lub argument a fortiori: określenie obejmujące łącznie wnioskowania według argumentum a maiori ad minus oraz według argumentum a minori ad maius, typu “skoro tak…, to tym bardziej…”.

Argumentum ad populum

Argumentum ad populum: chwyt erystyczny, argument do tłumu, ludu. Pozyskanie słuchaczy do swoich poglądów poprzez odwołanie się do instynktów, przesądów, dumy narodowej.

Argumentum ad passiones

Argumentum ad passiones: ogólne określenie argumentów erystycznych odwołujących się do namiętności, uczuć, emocji.

Argumentum ad personam

Argumentum ad personam: chwyt erystyczny, argument skierowany przeciw osobie i jej cechom, nie przeciw innym argumentom.

Argumentum ad absurdum

Argumentum ad absurdum lub argumentum ab absurdo, także w formie argument ad absurdum: dosłownie “argument odwołujący się do absurdu”. W logice, w prawie.

Opinio communis

Opinio communis – wyrażenie łacińskie znaczące dosłownie “powszechna opinia”, “wspólna opinia”, “utarte zdanie”, “powszechny pogląd”, “powszechne mniemanie”. Communis opinio doctorum. Sententia communior, ergo verior.

Środki audiowizualne

Środki audiowizualne: wzrokowo-słuchowe metody przekazu treści. Audiowizualne środki przekazu, materiały audiowizualne i audiowizualne środki techniczne.

Bajka

Bajka (literacka, ezopowa) – krótki utwór narracyjny pisany wierszem, rzadziej prozą, którego bohaterami są zwierzęta i ludzie (także rośliny lub przedmioty). Zawiera morał – pouczenie moralne.

Alegoria

Alegoria: motyw, znak, który ma dwa znaczenia, znaczenie dosłowne i znaczenie ukryte. Figura retoryczna stanowiąca formę rozwiniętej metafory.

Acheiropita

Acheiropita, acheiropoieta, achiropita: ponadnaturalny, nie uczyniony ludzką ręką wizerunek Chrystusa, także Maryi i świętych. Mandylion, Veraikon.

Analiza lingwistyczna

Analiza lingwistyczna: opis wyrażeń językowych, którego celem jest wyodrębnienie elementów składowych tych wyrażeń oraz ustalenie wzajemnych relacji między tak wyodrębnionymi elementami.

Argumentum ad ignorantiam

Argumentum ad ignorantiam: chwyt erystyczny, argument odwołujący się do ignorancji, niewiedzy współdyskutanta – szczególnie do braku możliwości przedstawienia kontrdowodu dla tezy jego oponenta.

Argumentum ad crumenam

Argumentum ad crumenam: erystyczny sposób argumentowania, odwołanie się do statusu materialnego oponenta lub obietnica korzyści.

Argumentum ad hominem

Argumentum ad hominem: chwyt erystyczny. Przytoczenie na poparcie swojego stanowiska racji przyjętych przez stronę przeciwną lub racji wynikających z założeń przyjętych przez stronę przeciwną.

Argumentum ad baculum

Argumentum ad baculum: argumentacja erystyczna polegająca na werbalnej groźbie użycia siły lub aktualnym zastosowaniu środków przymusu wobec oponenta.

Argumentum ad auditorem

Argumentum ad auditorem: argument do audytorium, argument do słuchacza. Trop erystyczny, argumentowanie przez odwołanie się nie bezpośrednio do oponenta, ale do emocji audytorium.

Alankara

Alankara: w poezji indyjskiej (sanskryckiej) odpowiednik “figury mowy”, “ozdoba”, “ornament”. Wielość typów, liczne poświęcone im traktaty.

Azjanizm

Azjanizm: styl w retoryce i literaturze starożytnej Grecji i Rzymu, ukształtowany w hellenistycznej Azji mniejszej. Obfitość figur retorycznych, wybujałość, kwiecistość. Obecny także w wymowie chrześcijańskiej, bizantyjskie i nowożytnej.

Czystość języka

Czystość języka: nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie z języka zapożyczeń. Przez “czystość języka” rozumie się raczej unikanie zbędnych wyrazów obcych i kalek językowych. Także unikanie form gwarowych, regionalnych. Błędnie rozumiana prowadzi do puryzmu.

Agon

Agon: w języku greckim rywalizacja, spór, igrzyska, zawody. Termin dotyczy zawodów sportowych, w tym igrzysk olimpijskich, oraz innych konkursów, muzycznych i poetyckich. W teatrze greckim element tragedii i komedii. Także konkurs tragików organizowany w starożytnych Atenach w Wielkie Dionizje. Pojęcie kluczowe dla kultury starożytnej Grecji – społeczeństwo greckie określa się wręcz jako “społeczeństwo agonistyczne”.

Agon: teatr

Agon: teatr grecki. Definicja agonu – komedia attycka i tragedia grecka. Ajschylos, Sofokles, Eurypides. Poza tym zawody tragików, konkurs na najlepszą tragedię, które odbywały się w Wielkie Dionizje i inne święta w Atenach i Grecji.

Adoksografia

Adoksografia: gatunek literacki, popis retoryczno-erudycyjny, w którym tematy trywialne przedstawia się jako ważne. “Pochwała łysiny” Synezjusza, “Pochwała głupoty” Erazma.